Nadciśnienie - skąd się bierze, na czym polega, jak je leczyć?

Nadciśnienie tętnicze zaliczane jest do grona chorób cywilizacyjnych XXI wieku ze względu na częstotliwość występowania. W dużej mierze wiąże się z nieprawidłowym stylem życia, dlatego w wielu przypadkach można mu przeciwdziałać. Profilaktyka powinna stanowić podstawę działań. Diagnostyką i leczeniem nadciśnienia zajmuje się lekarz kardiolog. Jak leczyć nadciśnienie i skąd się ono bierze? 

Kiedy stwierdza się nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze to choroba przewlekła, która może rozwijać się w 3 stopniach:

• I (nadciśnienie łagodne) - ciśnienie skurczowe: 140-159 mmHg, a rozkurczowe: 90-99 mmHg;
• II (nadciśnienie umiarkowane) - ciśnienie skurczowe: 160-179 mmHg, a rozkurczowe: 100-109 mmHg;
• III (nadciśnienie ciężkie) - powyżej 180 mmHg ciśnienia skurczowego i 110 mmHg ciśnienia rozkurczowego.

Nadciśnienie 2 stopnia jest już poważnym obciążeniem dla organizmu - ryzyko powikłań wzrasta kilkukrotnie. Wartości dla ciśnienia skurczowego 130-139 mmHg i ciśnienia rozkurczowego 85-89 mmHg świadczą o ciśnieniu prawidłowym, choć wysokim - to idealny moment na wdrożenie szczególnej profilaktyki. Idealna wartość ciśnienia tętniczego wynosi 120/80 mmHg, choć za prawidłowe uznaje się również te poniżej 130/85 mmHg.

Nadciśnienie - przyczyny i czynniki ryzyka

Dokładne przyczyny nadciśnienia tętniczego nie zostały w pełni poznane. Udało się jednak zidentyfikować najważniejsze czynniki ryzyka, prowadzące do jego powstawania. Są to:

• czynniki modyfikowalne (mamy wpływ na ich wystąpienie): brak aktywności fizycznej, nadwaga, palenie tytoniu, stres, picie alkoholu, nadmierne spożycie soli, wysoki poziom cholesterolu;
• czynniki niemodyfikowalne (nie mamy wpływu na ich wystąpienie): starszy wiek, płeć męska, obciążenia rodzinne.

Właśnie dlatego rozwojowi nadciśnienia tętniczego można zapobiegać zwłaszcza poprzez wpływ na uwarunkowania środowiskowe. Najskuteczniejszą metodą (prewencja pierwotna) jest modyfikacja stylu życia, a w szczególności profilaktyka otyłości oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Te działania powinny być jeszcze intensywniej skoncentrowane na następujących grupach osób: 

• pacjenci z rodzinnym obciążeniem chorobami układu krążenia (udar mózgu, zawał serca, niewydolność serca);
• kobiety przed 65. rokiem życia i mężczyźni przed 55. rokiem życia;
• osoby z cukrzycą lub współistniejącą chorobą nerek;
• chorzy z przynajmniej 2 klasycznymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych;
• osoby z ciśnieniem tętniczym wynoszącym 130/85 mmHg lub wyższym.

Wyróżnia się ponadto nadciśnienie pierwotne oraz nadciśnienie wtórne. Pierwotne (znane także jako nadciśnienie samoistne) powstaje najczęściej wskutek nieprawidłowego stylu życia, natomiast wtórne jest konsekwencją istniejących już chorób przewlekłych, np. chorób naczyń nerkowych czy zespołu obturacyjnego bezdechu sennego. 

Nadciśnienie tętnicze - objawy

Jeśli zostanie zdiagnozowane pierwotne nadciśnienie, objawy mogą wcale nie wystąpić.  Dlatego też potocznie mówi się, że ta postać to “cichy zabójca” i przyczyna przedwczesnych zgonów na całym świecie. Wysokość ciśnienia tętniczego wykazuje liniowy związek ze śmiertelnością i zapadalnością na choroby układu krążenia (zawał serca, udar, choroba tętnic obwodowych, tętniak aorty) oraz niewydolność nerek we wszystkich grupach wiekowych. Gwałtowny wzrost ciśnienia może jednak dawać następujące objawy:

• zaburzenia widzenia;
• szumy uszne;
• bóle w klatce piersiowej;
• przewlekłe zmęczenie;
• zaburzenia snu;
• nudności i wymioty;
• samoistne krwotoki z nosa;
• bóle między oczami o charakterze pulsującym, odczuwane przeważnie z rana;
• bóle głowy.

Aby mieć kontrolę nad stanem zdrowia, każda osoba (nawet bez zdiagnozowanego wcześniej nadciśnienia) powinna systematycznie dokonywać pomiarów ciśnienia. Warto mieć w domu nadgarstkowy, prosty w obsłudze ciśnieniomierz. 

Jak rozpoznać nadciśnienie tętnicze?

Podstawą rozpoznania nadciśnienia tętniczego jest prawidłowo wykonany gabinetowy pomiar ciśnienia. Wyniki nie zawsze jednak są miarodajne, ponieważ wystąpić może tzw. syndrom białego fartucha (chwilowy wzrost ciśnienia w związku z wizytą u lekarza). Dlatego u większości pacjentów rekomenduje się holter ciśnieniowy - metoda polega na automatycznym monitorowaniu ciśnienia przez całą dobę. W gabinecie pacjentowi zakłada się specjalny mankiet, którego nie wolno zdejmować aż do kolejnej wizyty nazajutrz. Zaleca się również samodzielnie pomiary ciśnienia w domu - przy podejrzeniu nadciśnienia nawet kilka razy dziennie przez 7 dni, zapisując wyniki wraz z godziną pomiaru na kartce.

Jeśli pomiary powyższych wskazują na nadciśnienie, kardiolog zleca badania podstawowe:

• morfologię krwi;
• stężenie glukozy w osoczu na czczo lub doustny test obciążenia glukozą;
• stężenie kwasu moczowego, hormonu tyreotropowego, sodu i potasu w surowicy;
• stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji HDL i LDL oraz triglicerydów w surowicy; 
• stężenie kreatyniny w surowicy i oszacowanie wielkości filtracji kłębuszkowej;
• aktywność aminotransferazy alaninowej (ALT);
• badanie ogólne moczu (z oceną osadu moczu); 
• badanie USG nerek z oceną dopplerowską przepływów w tętnicach nerkowych;
• ECHO serca.

Tak zdiagnozowany pacjent ma gwarancję, że został objęty najlepszą opieką lekarską. Kluczowym elementem diagnostyki zawsze jest badanie krwi, a także holter EKG i ciśnieniowy. Badaniami uzupełniającymi (w zależności od wskazań i podejrzeń lekarza) mogą być: badanie dna oka (u pacjentów z II i III stopniem nadciśnienia), obliczenie wskaźnika aldosteronowo-reninowego czy badanie dopplerowskie tętnic szyjnych.

Nadciśnienie tętnicze - jak leczyć?

Co na nadciśnienie sprawdzi się najlepiej? Podstawą działań zawsze jest leczenie niefarmakologiczne:

• ograniczenie spożycia soli kuchennej do mniej niż 6 g dziennie;
• wzbogacenie diety o źródła kwasów tłuszczowych omega-3, potasu, wapnia i magnezu;
• picie przynajmniej 1,5 l wody dziennie;
• unikanie produktów podnoszących ciśnienie, np. kofeiny;
• redukcja nadwagi i otyłości za pomocą ruchu, diety, wyrównania chorób przewlekłych - udowodniono, że spadek masy ciała o 5 kg wiąże się z obniżeniem ciśnienia tętniczego o 4,4/3,6 mmHg;
• rezygnacja z palenia papierosów i picia alkoholu;
• zwiększenie aktywności fizycznej;
• ograniczenie zażywania leków przeciwzapalnych, szczególnie niesteroidowych;
• unikanie stresu i wysypianie się.

Zalecane są ćwiczenia fizyczne, jednak o umiarkowanej intensywności i o charakterze wytrzymałościowym. Przeważnie są to spacery, jazda na rowerze, pływanie i lekkie ćwiczenia gimnastyczne. Brak systematycznej aktywności sprzyja powstawaniu wielu chorób przewlekłych, m.in. chorób serca i naczyń. Siedzący tryb życia jest kluczowym czynnikiem choroby niedokrwiennej serca. Udowodniono, że regularna aktywność fizyczna pozwala zmniejszyć możliwość wczesnego zgonu z przyczyn chorób układu krążenia o ponad 50%.

Najbezpieczniejszy lek na nadciśnienie

Uzupełnieniem powyższych działań często jest farmakoterapia. Jeśli zostanie zdiagnozowane nadciśnienie tętnicze 1 stopnia, leczenie może wykluczyć przyjmowanie leków. Jeśli pojawia się konieczność ich stosowania, lekarz przeważnie przepisuje diuretyki, beta-blokery lub bloker kanału wapniowego. W leczeniu wszystkich rodzajów nadciśnienia wykorzystuje się także: inhibitory ACE, leki złożone (leki kombinowane), alfa blokery, blokery angiotensyny, leki obwodowe oraz leki bezpośrednio rozszerzające naczynia. Specyficzną grupą pacjentów są kobiety ciężarne. W ich przypadku lek jest podawany drogą dożylną. Na pierwszy rut stosuje się metyldopę.

Tabletki na nadciśnienie zawsze powinny być przyjmowane dopiero po konsultacji z lekarzem. Należy stosować się do zaleceń specjalisty. Przeciwwskazane jest samodzielne zwiększanie dawek, pomijanie ich, łączenie różnych leków oraz łączenie leków z ziołami. Nadciśnienie a alkohol również nie idą w parze - zwłaszcza przy stosowaniu farmakoterapii należy zrezygnować z napojów alkoholowych.

Jakie leki na nadciśnienie będą najbezpieczniejsze? Wszystko leki stosowane zgodnie z zaleceniem kardiologa, pozostając pod jego opieką, są bezpieczne. Warto sięgać po tabletki, które w swoim składzie zawierają takie pierwiastki jak: potas, magnez, wapń.