Konflikt serologiczny – wszystko, co powinni wiedzieć rodzice

Konflikt serologiczny, co to takiego?

Wiele kobiet w ciąży obawia się zagrożenia w postaci konfliktu serologicznego. Współczesna diagnostyka ciążowa i medycyna znają jednak skuteczne sposoby na uniknięcie tego niebezpieczeństwa. Czym jest konflikt serologiczny, jakie ryzyko niesie dla rozwoju płodu i jak go uniknąć?

Konflikt serologiczny to konflikt krwi, do którego dochodzi między matką posiadającą grupę krwi oznaczoną jako Rh- a płodem, który po ojcu odziedziczył krew Rh+. Tak więc zjawisko to jest ścisłe związane z grupami krwi rodziców. Aby uspokoić przyszłe mamy i ojców, warto podkreślić, że problemy wynikające z różnicy między grupami krwi rodziców dziecka pojawiają się wyjątkowo rzadko i współczesna medycyna potrafi sobie z nimi skutecznie radzić.

Konflikt serologiczny a grupa krwi

Każdy człowiek rodzi się z określoną grupą krwi: A, B, AB lub 0. Zdecydowana większość z nas, bo około 83 % populacji, ma dodatkowo na powierzchni czerwonych krwinek tzw. antygen Rh (rhesus). Krew osób, u których występuje ten antygen określana jest jako Rh+. Pozostała, mniejsza cześć populacji, u której ten czynnik nie występuje, to posiadacze krwi Rh-. Konflikt serologiczny występuje wtedy, gdy matka ma krew „Rh-„, ojciec „Rh+”, a dziecko po ojcu odziedziczy czynnik „Rh+”.

Matka z dzieckiem w ciąży - kogo dotyczy konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny może powstać, gdy matka ma krew Rh-, a ojciec Rh+. To jednak, że kobieta posiada grupę Rh-, a jej partner Rh+ nie wystarczy jeszcze do wystąpienia konfliktu serologicznego. Do konfliktu może dojść tylko wtedy, gdy dziecko odziedziczy dodatni czynnik Rh po ojcu. Jeśli odziedziczy go po mamie, wówczas do konfliktu nie dojdzie. Co więcej, aby doszło do omawianego konfliktu pewna ilość krwi dziecka musi dostać się do krwiobiegu matki.

Klasyczny konflikt serologiczny dotyczy niezgodności w układzie Rh. Możliwy jest jednak także konflikt w innych zestawach antygenów grupowych, np. w układzie AB0, Kell, Duffy. W układzie AB0 dotyczy on przypadku, w którym matka ma grupę krwi 0, natomiast dziecko po ojcu grupę A. Ten rodzaj konfliktu serologicznego przebiega łagodniej niż klasyczny konflikt opisany w tym artykule, a jego skutkiem jest zazwyczaj przedłużająca się żółtaczka u noworodków.

Na czym polega konflikt serologiczny?

W przypadku, gdy antygen Rh dziecka jest dodatni, matka mająca krew Rh ujemny może się na ten antygen „uczulić”. Dzieje się tak, gdy pewna ilość krwinek z płodu dziecka dostanie się do krwi matki. Wówczas jej układ odpornościowy uzna je za element wrogi, przeciw któremu zacznie wytwarzać przeciwciała Rh. Wystarczy zaledwie 0,2 ml krwi płodu w matczynym krwiobiegu, by doszło to rozpoczęcia tego procesu. Konflikt serologiczny jest zatem reakcją immunologiczną (tzw. immunizacja) pomiędzy przeciwciałami produkowanymi w organizmie matki a antygenami krwinek płodu.

Sytuacje, w których może dość do zainicjowania konfliktu serologicznego

Do zainicjowania procesu immunizacji i pojawienia się konfliktu serologicznego konieczne jest, aby do krwiobiegu kobiety przedostała się pewna ilość krwi dziecka. Obecność łożyska powoduje, że w normlanej sytuacji krew matki nie miesza się z krwią płodu. Jednak w trakcie m.in.: porodu, zabiegów wewnątrzmacicznych, krwotoku może dochodzić do niewielkich przecieków w krążeniu matczyno-płodowym. W zdecydowanej większości przypadków konflikt serologiczny w pierwszej ciąży może zostać zainicjowany dopiero w momencie porodu.

Badania i objawy konfliktu serologicznego, czyli jak rozpoznać konflikt serologiczny?

Podstawowym elementem profilaktyki w przypadku konfliktu serologicznego jest oznaczenie grupy krwi ciężarnej kobiety. Badanie należy wykonać jak najwcześniej (do 12 tygodnia ciąży). Grupę krwi powinien zbadać również ojciec. W przypadku stwierdzenia u matki grupy Rh-, lekarz zleca zwykle oznaczenie poziomu przeciwciał atakujących czerwone krwinki płodu. Wyniki badań pozwalają na wstępną ocenę ryzyka pojawienia się konfliktu serologicznego. Kobiety z grupą krwi Rh- muszą powtórzyć badanie poziomu przeciwciał pod koniec II trymestru ciąży.

Konflikt serologiczny - leczenie

W przypadku wykrycia konfliktu przyszła mama musi być pod stałą kontrolą lekarską. Konieczne jest regularne wykonywanie specjalistycznych badań USG sprawdzających przepływ krwi w tętnicy mózgu dziecka.

Konflikt serologiczny - profilaktyka

Profilaktyka konfliktu serologicznego polega na podaniu kobiecie immunoglobuliny anty-D, która neutralizuje komórki płodowe w krwi matki, zanim jej układ odpornościowy rozpozna je jako wrogie i wytworzy przeciwko nim przeciwciała. Profilaktyka taka ma miejsce zaraz po porodzie, poronieniu, zabiegach wewnątrzmacicznych czy krwawieniu w czasie ciąży. W przypadku potwierdzenia konfliktu serologicznego (wykrycie przeciwciał) stosowanym leczeniem są transfuzje dopłodowe. O tym, czy są konieczne, decyduje lekarz na podstawie poziomu przeciwciał i prędkości przepływu krwi w tętnicy środkowej mózgu płodu (co koreluje ze stopniem niedokrwistości u płodu). Tak więc dziecko jeszcze w łonie matki otrzymuje transfuzję krwi w celu leczenia niedokrwistości. Transfuzje są powtarzane regularnie, ponieważ przeciwciała cały czas są obecne i niszczą krwinki, które dziecko wyprodukowało.

Przeciwciała odpornościowe (tzw. odczyn Coombsa) zlecane są przez lekarza na 1. wizycie, która zwykle odbywa się do 10 tyg. ciąży. Następnie procedura jest powtarzana w każdym trymestrze i tuż przed porodem.

Skutki konfliktu serologicznego - do czego może on prowadzić?

Istotą konfliktu serologicznego jest produkcja przez układ immunologiczny matki przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom płodu. Przeciwciała przechodzą przez barierę łożyskową, łączą się z antygenami krwinek czerwonych płodu, powodując hemolizę i dalsze następstwa. Rozwija się niedokrwistość, dochodzi do niedotlenienia i uszkodzenia narządów wewnętrznych. W wyniku toczącej się reakcji immunologicznej u dziecka, rozwinąć się może choroba hemolityczna, która czasem prowadzi do śmierci. Z tego powodu tak ważna jest diagnostyka i kontrola lekarska na każdym etapie ciąży.