Niedobory witaminy D - jak rozpoznać i zapobiegać?

Spis treści:

Witamina D i jej rola w organizmie człowieka

Witamina D spełnia w organizmie człowieka niezwykle wielokierunkową rolę. Udowodniono, że oddziałuje praktycznie na każdy układ organizmu. Jej aktywna postać zwiększa wchłaniania wapnia i fosforu w jelitach i reabsorpcję w nerkach, stymuluje osteoblasty, a także zwrotnie hamuje wydzielanie parathormonu. Co się z tym wiąże, wzmacnia kości, przeciwdziała ich patologicznemu łamaniu się, zmniejsza ryzyko osteoporozy. Po wszelkich kontuzjach narządu ruchu przyspiesza procesy gojenia.

Witamina D wpływa też na komórki układu immunologicznego zarówno poprzez działanie przeciwbakteryjne, jak i zahamowanie nadmiernej odpowiedzi odpornościowej, co zauważyć można zwłaszcza przy chorobach autoimmunologicznych. Właśnie dlatego takim pacjentom rekomenduje się zwiększoną suplementację tego związku. U osób zdrowych systematyczne jej przyjmowanie poprawi odporność i skróci czas ewentualnych infekcji.

Jest to też witamina istotna z punktu widzenia osób dbających o urodę, ponieważ działa silnie antyoksydacyjnie, opóźniając procesy starzenia się skóry, a więc i występowania zmarszczek. Wspiera regenerację i metabolizm skóry, utrzymuje jej odpowiednie nawilżenie oraz pośrednio wpływa na elastyczność.

Na koniec warto wspomnieć, że witamina D reguluje procesy trawienne i pozytywnie wpływa na samopoczucie (silnie zmniejsza ryzyko depresji). Działa stymulująco na wydzielanie insuliny, utrzymuje prawidłowe stężenie glukozy we krwi, co pomaga zapobiec cukrzycy typu 2. Dodatkowo jest antyoksydantem, w związku z czym zmniejsza poziom wolnych rodników tlenowych w ustroju i jednocześnie obniża ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych.

Źródła witaminy D

Przyczyny niedoboru witaminy D są dość jasno sprecyzowane. Główną jest fakt, że nie ma ona swoich źródeł pokarmowych, które byłyby w stanie uzupełnić dzienne zapotrzebowanie organizmu, zaś codzienne przebywanie na słońcu w określonych godzinach (między 10:00 a 15:00) i przy wystarczającym odsłonięciu ciała (optymalnie około 20%) jest wśród Polaków niedostateczne. Wprawdzie witaminę D można znaleźć w niektórych produktach spożywczych, jednak są to raczej śladowe ilości. Takimi produktami są m.in.: ryby morskie, owoce morza, grzyby, oleje roślinne, jajka, mleko.

Prawidłowy poziom witaminy D

Prawidłowy poziom witaminy D uzależniony jest od kilku czynników, jednak udało się ustalić zakresy referencyjne dla mieszkańców Polski. Można to sprawdzić na podstawie badania krwi, gdzie analizuje się poziom 25(OH)D. Prezentują się one następująco:

• niedobór: poniżej 20 ng/ml (50 nmol/l) - może prowadzić do problemów zdrowotnych, bardzo często obserwuje się nieprzyjemne dolegliwości, które nie są jednak wiązane z niedoborem witaminy D;
• optymalny poziom: 20-40 ng/ml (50-100 nmol/l) - wspiera prawidłowe funkcjonowanie organizmu;
• nadmiar: powyżej 100 ng/ml (250 nmol/l) - może powodować toksyczność, a więc zwiększa ryzyko wystąpienia objawów z przedawkowania.

Warto zaznaczyć, że na niedobór witaminy D narażeni są w szczególności pacjenci ze schorzeniami wątroby i dróg żółciowych, chorobami o podłożu autoimmunologicznym, z nawracającymi infekcjami układu oddechowego, schorzeniami układu sercowo-naczyniowego, szczególnie z towarzyszącym nadciśnieniem czy wreszcie pacjenci onkologiczni. Innym istotnym czynnikiem ryzyka (głównym u osób zdrowych) jest niedostateczna ekspozycja skóry na słońce, a więc np. domowy tryb życia lub spędzanie całych dni w firmie.

Niedobory witaminy D – objawy, na które warto zwrócić uwagę

Jeśli dana osoba ma niedobór witaminy D, objawy mogą być na tyle mało specyficzne, że będą chętniej łączone z innymi problemami zdrowotnymi. Właśnie dlatego przy występowaniu jakichkolwiek dolegliwości, zwłaszcza w formie przewlekłej, rekomenduje się rutynowe oznaczanie poziomu witaminy D w organizmie. Jakie są objawy niedoboru witaminy D występujące najczęściej? Przede wszystkim:

• skłonność do infekcji, słaba odporność, długi czas trwania grypy i przeziębienia;
• zwiększona łamliwość kości w związku z obniżeniem ich gęstości;
• tendencja do kontuzji sportowych;
• przewlekłe zmęczenie, brak energii do działania;
• trudności z pamięcią i koncentracją;
• pogorszenie gojenia się ran, wydłużenie czasu tego procesu;
• bezsenność lub nadmierna senność w ciągu dnia;
• zaburzenia trawienia;
• problemy z płodnością i libido, zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
• obniżenie samopoczucia, w tym nawet stany depresyjne;
• nadmierne wypadanie włosów;
• częste skurcze mięśniowe;
• bóle kostno-stawowe.

Jak można zauważyć, dolegliwości te dotyczą praktycznie wszystkich układów organizmu, są też typowe dla wielu innych problemów zdrowotnych. Przykładowo zaburzenia trawienia wystąpią również przy zespole jelita drażliwego, alergiach czy niestrawności, natomiast nadmierne wypadanie włosów spotyka się także w przebiegu chorób tarczycy. W diagnostyce niedoborów witaminy D ważne jest więc oznaczanie także innych parametrów, np. pozostałych witamin, minerałów, hormonów. Podstawą jest ponadto wykonanie zwyklej morfologii krwi obwodowej.

Objawami znacznego deficytu witaminy D są krzywica i osteomalacja. Hipowitaminoza D może się przyczyniać do zwiększenia ryzyka niskoenergetycznych złamań szkieletu oraz wystąpienia licznych zaburzeń: w zakresie odporności, w tym chorób autoimmunologicznych, nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy typu 1 i 2 oraz niektórych nowotworów.

Jak rozpoznać niedobór witaminy D?

Niedobór witaminy D można podejrzewać na podstawie objawów, choć jak wspomniano, nie są one szczególnie specyficzne. Właśnie dlatego niezbędne jest wykonanie badania krwi. Jest ono szybkie, małoinwazyjne, ogólnodostępne. Można wykonać je zarówno w ramach NFZ (po otrzymaniu skierowania od lekarza), jak i prywatnie (koszt około 100 zł). Przebiega tak samo jak rutynowa morfologia. Pielęgniarka pobiera próbkę krwi ze zgięcia łokcia, po czym odsyła ją na badania laboratoryjne. Pacjent otrzymuje rzetelny wynik w ciągu 3 dni roboczych.

Zapobieganie niedoborowi witaminy D - proste kroki, które warto podjąć

Aby na bieżąco uzupełniać niedobór witaminy D w organizmie, przede wszystkim należy zadbać o jej najbogatsze źródło, a więc o przebywanie na słońcu. Optymalny czas ekspozycji skóry na promieniowanie UV wynosi 15 minut, najlepiej w godzinach 10–15, przy odsłonięciu 20% ciała (krótka koszulka i spodenki). Jednocześnie w tym czasie nie należy stosować filtrów UV, a powietrze nie powinno być zanieczyszczone. Na aktywności na świeżym powietrzu należy wybierać takie godziny w ciągu danego dnia, które nie wiążą się z aktualnym zwiększonym zachmurzeniem.

Dopiero uzupełnieniem ekspozycji ciała na słońce może stać się suplementacja. Normy dawkowania zależą w dużej mierze od wieku i płci, a prezentują się następująco:

• 400 j.m. (10 μg) dziennie - niemowlęta od 1. do 6. miesiąca życia;
• 400-600 j.m. (10-15 μg) - niemowlęta od 6. do 12. miesiąca życia, w zależności od diety dziecka;
• 600-1000 j.m. (15-25 μg) - dzieci powyżej 1. roku życia (zależnie od masy ciała);
• 1000-2000 j.m. - dzieci i młodzież do 18. roku życia;
• około 2000 j.m. - dorośli do 75. roku życia;
• 2000-4000 j.m. - seniorzy powyżej 75. roku życia.

Jednocześnie warto zadbać o systematyczną aktywność fizyczną i zdrową, urozmaiconą dietę, ponieważ jest to podstawa dbania o siebie każdego człowieka. Suplementacja nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, jeśli zawiedziemy na tym polu. Przy podejrzeniu niedoboru witaminy D warto skonsultować się z lekarzem. Dobrym pomysłem jest też omówienie z nim wyników, jeśli wyjdą nieprawidłowo.