Anemia - objawy, przyczyny. Jakie badania na niedokrwistość wykonać?

Spis treści:

Czym jest anemia i jak wpływa na organizm?

Anemia to stan kliniczny objawiający się spadkiem stężenia hemoglobiny (Hgb) i hematokrytu (Ht) poniżej wartości przyjętych za normę dla danej płci i wieku. Liczba krwinek czerwonych może być zmniejszona, zwiększona lub prawidłowa w zależności od przyczyny i stopnia nasilenia niedokrwistości. Według danych WHO z 2015 roku na niedokrwistość cierpi łącznie 1,62 mld ludzi na świecie, czyli prawie 1/4 całej populacji. Są to ogromne liczby, anemia jest więc realnym problemem zdrowotnym.

Jak anemia wpływa na organizm? Z pewnością jest to oddziaływanie na wielu poziomach. Charakterystyczne jest niedotlenienie tkanek, ponieważ zmniejszona ilość hemoglobiny oznacza mniej tlenu dla komórek. Mięśnie szybciej się męczą, a serce pracuje intensywniej, by zrekompensować niedobory. W ciężkich przypadkach może dojść do przerostu serca lub jego niewydolności, pojawia się też zwiększenie ryzyka niedokrwienia narządów wewnętrznych.

Jakie są najczęstsze objawy anemii?

Anemia może mieć rozmaity obraz kliniczny, w zależności od tego, z jakiej przyczyny występuje. Jeśli mamy do czynienia z anemią z niedoboru żelaza, charakterystycznymi objawami mogą być:

• zaburzenia troficzne skóry;
• nadmierna suchość włosów i paznokci;
• łamliwość włosów i paznokci;
• deformacje płytek paznokciowych;
• zajady w kącikach ust;
• atroficzne bolesne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej;
• bóle głowy;
• zaburzenia koncentracji, rozdrażnienie;
• senność;
• „niespokojne nogi”;
• spaczone łaknienie, „zachcianki” na rzeczy niejadalne, np. ziemię, błoto, lód.

Innymi typowymi objawami, które mogą pojawić się w przebiegu anemii, są:

• bladość skóry;
• zawroty głowy;
• wzmożona męczliwość;
• znaczne osłabienie;
• duszności podczas wysiłku fizycznego;
• tendencja do omdleń.

Obraz kliniczny zmienia się też w zależności od zaawansowania niedokrwistości.

Jakie przyczyny mogą prowadzić do niedokrwistości?

Niedokrwistość nie jest samodzielną jednostką chorobową, ale należy ją traktować jako następstwo stanu chorobowego toczącego się w organizmie. Warunkiem skutecznego leczenia niedokrwistości jest poznanie jej przyczyny. Przyczyny niedokrwistości obejmują cztery główne grupy:

• zaburzenia wytwarzania erytrocytów — np. wskutek talasemii, niedoboru żelaza, niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego, zaburzeń syntezy hemu, białaczki aplastycznej;
• utrata krwi — np. w trakcie krwotoków okołooperacyjnych, po urazach i wypadkach, po oddaniu nadmiernej ilości krwi;
• wzmożone niszczenie erytrocytów wewnątrzkomórkowe — np. wskutek defektów ich błony komórkowej, talasemii, defektów enzymatycznych, hemoglobinopatii;
• wzmożone niszczenie erytrocytów zewnątrzkomórkowe — np. wskutek hipersplenizmu, nocnej napadowej hemoglobinurii, chorób autoimmunologicznych.

Zdecydowanie najczęściej diagnozuje się jednak anemię związaną z niedoborem żelaza, co w dużej mierze wiąże się z nieodpowiednią, mało zbilansowaną dietą ubogą w dobre źródła tego pierwiastka.

Jakie rodzaje anemii występują i czym się różnią?

Istnieje kilka podziałów niedokrwistości. Jeden z nich wyróżnia:

• anemię z niedoboru żelaza — forma najczęstsza, jak wskazuje nazwa, wiąże się z niedoborem żelaza. W jej przebiegu krwinki czerwone stają się małe;
• anemię megaloblastyczną — związana z niedoborem kwasu foliowego lub witaminy B12. W jej przebiegu krwinki czerwone stają się bardzo duże;
• anemię hemolityczną — w przebiegu nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych. Może być wrodzona lub nabyta;
• anemię aplastyczną — związana z niewydolnością szpiku kostnego. W jej przebiegu typowy jest spadek wszystkich linii komórkowych;
• anemię pokrwotoczną — wskutek utraty krwi. Dzieli się ją na ostrą lub przewlekłą;
• anemię syderoblastyczną — zaburzenia wykorzystania żelaza. Jest to jednak najrzadsza forma niedokrwistości.

Powyższe rodzaje anemii różnią się swoim obrazem klinicznym oraz czynnikami wywołującymi patologię. Różnice obserwuje się też w badaniach laboratoryjnych, co ułatwia rozpoznanie konkretnej choroby. Przykładowo przy anemii z niedoboru żelaza ferrytyna jest obniżona, a bilirubina w normie, natomiast przy anemii hemolitycznej ferrytyna jest w normie, a bilirubina podwyższona.

Jakie badania diagnostyczne pomogą w wykryciu anemii u dorosłych?

Diagnostyka anemii opiera się przede wszystkim na wywiadzie zdrowotnym zebranym od pacjenta oraz na analizie wyników badań laboratoryjnych. Zleca się badanie: podstawowej morfologii krwi obwodowej, żelaza, ferrytyny, witaminy B12, kwasu foliowego, rozmazu krwi obwodowej, a także poziomu hormonów tarczycy, aby ewentualnie zróżnicować problem.

W zależności od podejrzeń lekarz może zlecić dodatkowo ocenę OB i CRP (czynniki stanu zapalnego również badane z krwi), test na krew utajoną w kale, USG jamy brzusznej, gastroskopię i/lub kolonoskopię. Osobę chorą na anemię powinien diagnozować i leczyć lekarz hematolog.

Jakie inne schorzenia mogą powodować objawy podobne do anemii?

Bardzo ważna jest diagnostyka różnicowa, która pozwala odróżnić anemię od innych problemów zdrowotnych, mogących dawać zbliżone objawy. Są nimi: niedoczynność tarczycy, choroba Hashimoto, depresja i zaburzenia lękowe, niewydolność serca, białaczka, zespoły mielodysplastyczne, przewlekła niewydolność nerek, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, zespół przewlekłego zmęczenia.

Takich chorób jest wiele i dotyczą one różnych narządów i układów organizmu. Dlatego lekarz powinien mieć szerokie spojrzenie na stan zdrowia swojego pacjenta. Nie powinien skupiać się wyłącznie na chorobach krwi, lecz na wielu innych możliwościach, jeśli to konieczne, kierując pacjenta do innego specjalisty.