Cholesterol i jego wpływ na organizm

Cholesterol jest pojęciem powszechnie znanym. Stosuje się go bardzo często przy opisywaniu nadmiaru substancji lipidowych w organizmie, a dokładniej w krwiobiegu. Mało kto wie, że jego odpowiednie ilości są jednak potrzebne — problem pojawia się wówczas, gdy stężenie cholesterolu przekracza rekomendowane normy. Można to ocenić na podstawie badania krwi.

Co to jest cholesterol?

Cholesterol to potoczna nazwa 5-cholesteno-3β-olu. Ze względu na obecność w jego cząsteczce 1 grupy hydroksylowej cholesterol klasyfikuje się jako alkohol steroidowy. Może być syntetyzowany de novo w wątrobie i jelitach w szeregu licznych reakcji enzymatycznych, choć większa jego część dostarczana jest z pokarmem i wchłaniana w jelicie cienkim. W organizmie człowieka zarówno cholesterol, jak i inne substancje lipidowe transportowane są jako lipoproteiny, a więc w połączeniu z białkami. 

Podstawową i najważniejszą funkcją cholesterolu jest zależna od temperatury modulacja płynności błon komórkowych. Reguluje on ich płynność i przepuszczalność. Dodatkowo uczestniczy w produkcji witaminy D i niektórych hormonów (np. płciowych, nadnerczy) oraz wpływa na procesy związane z termogenezą organizmu. Niekorzystnym zjawiskiem jest natomiast nadmiar cholesterolu, uznawany współcześnie za jeden z najpoważniejszych czynników ostrych i przewlekłych chorób.

Badanie poziomu cholesterolu powinno być wykonywane przez każdego człowieka profilaktycznie raz w roku. Zwłaszcza w dzisiejszych czasach, gdy w związku z niskim poziomem codziennej aktywności fizycznej oraz niezdrową dietą ryzyko problemów lipidowych znacznie wzrosło. Jednocześnie rekomenduje się ocenę czynności i kondycji wątroby, co jest możliwe dzięki bilansom zdrowia wątroby.

Rodzaje cholesterolu

Podstawowy podział stosowany w medycynie wyróżnia 2 główne rodzaje cholesterolu:

• LDL – lipoproteiny o niskiej gęstości. Jego nadmiar odkłada się w ścianach naczyń krwionośnych, tworząc złogi zwane blaszkami miażdżycowymi. Wraz z upływem czasu narastają, blokując przepływ krwi przez naczynie;
• HDL – lipoproteiny o dużej gęstości. Uznawane za korzystne, ponieważ przyczyniają się do zmniejszania poziomu cholesterolu LDL w tkankach obwodowych oraz pełnią wiele wartościowych funkcji.

Powyższe rodzaje mają także swoje podrodzaje. Na szczególną uwagę zasługuje IDL (lipoproteiny o pośredniej gęstości) oraz VLDL (lipoproteiny o bardzo małej gęstości).

Cholesterol LDL a HDL

Jeżeli w organizmie człowieka obserwuje się zbyt wysoki poziom cholesterolu LDL, w naczyniach krwionośnych tworzą się wspomniane wcześniej blaszki miażdżycowe. Ograniczają one przepływ krwi, ponieważ zwężają światło tych naczyń. W konsekwencji tworzą się skrzepy i zakrzepy, żylaki, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zmiany naczyniowe, które są przyczyną udarów mózgu, zawałów serca i innych poważnych stanów chorobowych. 

Natomiast cholesterol HDL pełni w organizmie człowieka niezwykle istotną rolę. Między innymi:

• odpowiada za syntezę witaminy D3 oraz hormonów steroidowych takich jak estrogeny, testosteron, kortyzol;
• uczestniczy w tworzeniu osłonki mielinowej w układzie nerwowym;
• wspomaga trawienie tłuszczów i wchłanianie zawartych w nich witaminy A, D, E i K;
• obniża poziom szkodliwego cholesterolu LDL.

Aby podnieść poziom cholesterolu HDL, przede wszystkim powinno się unikać nadmiernego spożycia frakcji LDL, dbać o systematyczną aktywność fizyczną, zrezygnować z palenia papierosów oraz zredukować masę ciała, jeśli jest ona zbyt wysoka.

Normy cholesterolu

Normy dla poszczególnych frakcji cholesterolu prezentują się następująco:

• cholesterol całkowity: 150-190 mg/dl;
• frakcja LDL: mniej niż 115  mg/dl;
• frakcja HDL u mężczyzn: powyżej 35 mg/dl;
• frakcja HDL u kobiet: powyżej 40 mg/dl.

Jednocześnie warto sprawdzić poziom trójglicerydów, który w warunkach prawidłowych nie powinien przekraczać 150 mg/dl. Powyższe parametry wchodzą w skład tzw. lipidogramu.

Wysoki cholesterol — przyczyny i objawy

Najważniejsze i najczęściej obserwowane przyczyny zbyt wysokiego cholesterolu obejmują:

• brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia;
• niezdrową dietę bogatą w żywność wysokoprzetworzoną, tłuszcze nasycone, słodycze, fast-foody;
• palenie papierosów;
• częste i nadmierne spożywanie alkoholu;
• nadwagę i otyłość.

Są to więc czynniki związane ze stylem życia, na które można wpływać. Warto zaznaczyć, że wysoki cholesterol może pojawiać się też przy niektórych chorobach takich jak zespół nerczycowy, nadciśnienie tętnicze czy niedoczynność tarczycy. Takie osoby powinny częściej wykonywać lipidogram, aby kontrolować stan swojego zdrowia.

Jak obniżyć cholesterol?

Przy zdiagnozowanej hipercholesterolemii lekarz (zazwyczaj kardiolog) może zlecić stosowanie leków obniżających poziom cholesterolu. Farmakoterapia nie będzie jednak skuteczna, jeśli jednocześnie nie zostanie wdrożone postępowanie mające na celu zmianę nawyków. Najważniejsze aspekty obniżania poziomu cholesterolu:

• ograniczenie spożycia soli, cukrów prostych, tłuszczów nasyconych, niezdrowych dań i słonych przekąsek;
• unikanie palenia papierosów i picia alkoholu;
• systematyczna, najlepiej codzienna aktywność fizyczna, głównie o charakterze aerobowy (np. pływanie, bieganie, spacery, jazda na rowerze);
• redukcja masy ciała przy nadwadze i otyłości.

Spośród domowych metod obniżających cholesterol zdecydowanie najważniejsza jest zdrowa, zbilansowana dieta. Za najzdrowszą uznaje się śródziemnomorską, dlatego zawsze warto rozważyć jej stosowanie.

Wysoki cholesterol — co jeść?

Dieta obniżająca cholesterol powinna być bogata w świeże owoce i warzywa, które są źródłem witamin, minerałów, antyoksydantów i błonnika pokarmowego, a które praktyczne nie zawierają tłuszczów nasyconych. Świetnie sprawdzają się też kasze, pełnoziarniste makarony, ciemny ryż, chude mięso oraz tłuszcze roślinne bogate w kwasy Omega 3. Wybierając oleje roślinne, należy zwracać uwagę, aby były one toczone na zimno i nierafinowane. Źródło białka mogą stanowić produkty mleczne, jednak o obniżonej zawartości tłuszczu. Jednocześnie warto sięgać po ryby morskie i owoce morza.

Produktami przeciwwskazanymi przy wysokim cholesterolu są: tłuste mięsa (wieprzowina, wołowina, baranina), pełnotłuste produkty mleczne, wszelkie produkty zawierające tzw. tłuszcze trans, słodycze i alkohol. Należy również pić przynajmniej 1,5 l wody dziennie, ponieważ rozrzedza ona krew i zmniejsza ryzyko tworzenia się zakrzepów, których ryzyko przy wysokim cholesterolu wyraźnie wzrasta.

Przy wysokim cholesterolu rozważyć można świadomą suplementację. Najczęściej zalecanymi suplementami są: kwasy tłuszczowe Omega 3, witamina E, witaminy z grupy B, witamina C oraz chrom. Spośród ziół poleca się natomiast ziele karczocha, mniszka lekarskiego, kwiaty czarnego bzu oraz pokrzywę zwyczajną.