Co to jest insulinooporność? Przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Insulinooporność stanowi podstawową składową zespołu metabolicznego, który jest jednym z podstawowych problemów zdrowotnych XXI wieku. Na jej wystąpienie wpływa wiele czynników, głównie związanych ze współczesnym stylem życia. To problem wymagający natychmiastowego leczenia, ponieważ bagatelizowany może skutkować trwałymi konsekwencjami zdrowotnymi. Diagnostyką i leczeniem insulinooporności zajmuje się lekarz endokrynolog.

Insulinooporność — przyczyny

Insulinooporność definiowana jest jako obniżenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny — anabolicznego hormonu peptydowego odgrywającego kluczową rolę w metabolizmie węglowodanów, ale i białek czy tłuszczów. Najczęstszymi schorzeniami, w których stwierdza się insulinooporność, są: 

• cukrzyca typu 2;
• pierwotne nadciśnienie tętnicze;
• niewydolność nerek;
• nadwaga i otyłość.

Nasilenie insulinooporności stwierdza się wraz z wiekiem, jest więc intensywniejsze u osób starszych. Patogeneza problemu jest złożona i wciąż nie do końca wyjaśniona. Uważa się, że wiąże się z predyspozycjami genetycznymi oraz środowiskowymi, przy czym spośród środowiskowych najważniejszymi czynnikami ryzyka są:

• niski poziom aktywności fizycznej;
• nadmierne pobudzenie układu współczulnego, w tym bardzo silny, przewlekły stres;
• niezdrowa dieta bogata w tłuszcze nasycone i cukry proste;
• zaburzenia odżywiania, np. anoreksja, bulimia;
• przejadanie się;
• nieprawidłowa, zbyt wysoka masa ciała.

O insulinooporności mówi się więc wówczas, gdy insulina dociera wraz z krwią do tkanek docelowych, jednak one nie odpowiadają na jej działanie. Może to prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2.

Insulinooporność — objawy

Insulinooporność daje dość charakterystyczne, niepokojące objawy, przez które pacjenci często szukają pomocy u lekarza rodzinnego. Są to przede wszystkim:

• rozdrażnienie;
• spadek samopoczucia, skłonność do wahań nastroju, a nawet stanów depresyjnych;
• nadmierna senność, szczególnie po spożyciu posiłków bogatych w cukry proste;
• ciągły apetyt i napady głodu, nawet 2 godziny po spożyciu obfitego posiłku;
• zmiany skórne, w tym ogólne pogorszenie kondycji skóry;
• problemy z pamięcią i koncentracją;
• bóle głowy i stawów;
• trudności ze zrzuceniem zbędnych kilogramów.

Dość charakterystycznym objawem jest również tzw. brzuch insulinowy, czyli otyłość brzuszna pojawiająca się u osób z insulinoopornością. Przebiega z nadmiernym odkładaniem się tkanki tłuszczowej w okolicy pępka. Otyłość brzuszną można podejrzewać w momencie, gdy obwód pasa wynosi więcej niż 94 cm u mężczyzn i więcej niż 80 cm u kobiet.

Insulinooporność — diagnostyka

Podstawowym badaniem laboratoryjnym pozwalającym na rozpoznanie insulinooporności jest badanie glukozy i insuliny na czczo. Prawidłowa glikemia na czczo powinna wynosić 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l), zaś poziom insuliny na czczo nie powinien przekraczać 10 mU/ml. Sprawdza się również wskaźnik HOMA-IR, który ocenia proporcję między poziomem glukozy i insuliny we krwi. Uzupełnieniem są: morfologia krwi, badanie hormonów tarczycy, doustny test obciążenia glukozą, test tolerancji insuliny.

Rozpoznanie insulinooporności opiera się głównie na wykazaniu podwyższonego stężenia insuliny w odniesieniu do stężenia glukozy. Należy pamiętać, że insulinooporność może występować zarówno u osób, które mają prawidłowy poziom glukozy we krwi, jak i chorujących na cukrzycę typu 2.

Insulinooporność — leczenie

Lekiem wykorzystywanym w leczeniu insulinooporności jest metformina. Jednak rekomenduje się jej przyjmowanie wyłącznie pacjentom do 60. roku życia z otyłością II stopnia oraz kobietom po przebytej cukrzycy ciążowej. W pozostałych przypadkach wystarczające jest leczenie niefarmakologiczne, związane z modyfikacją stylu życia. Należy podejść do tego niezwykle sumiennie i odpowiedzialnie. Przy insulinooporności bardzo ważne jest wprowadzenie zdrowych nawyków:

• unikanie przyjmowania leków antykoncepcyjnych przez kobiety, jeśli nie jest to konieczne;
• unikanie stresu;
• wysypianie się;
• picie przynajmniej 1,5 l wody dziennie;
• unikanie przejadania się lub wykonywania głodówek;
• normalizacja masy ciała;
• systematyczna, umiarkowana, aerobowa aktywność fizyczna, najlepiej codzienna;
• rezygnacja z palenia papierosów i picia alkoholu.

Odpowiednio skonstruowana dieta znacznie redukuje ryzyko chorób sercowo-naczyniowych przez obniżenie masy ciała i ciśnienia tętniczego, korzystny wpływ na profil lipidowy, a także kontrolę glikemii. Dlatego przy insulinooporności niezwykle ważnym elementem terapii jest leczenie dietą. Najczęściej rekomenduje się dietę śródziemnomorską, która uznawana jest za najzdrowszą dla serca i naczyń, ale również dla narządów wewnętrznych i samopoczucia. Jej ochronne działanie wiąże się z wysoką zawartością świeżych warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych i ryb morskich bogatych w kwasy tłuszczowe omega 3. W chorobach metabolicznych sprawdzają się także diety wegetariańska, DASH oraz niskotłuszczowa. 

Insulinooporność — co jeść?

Przy insulinooporności dieta może (a wręcz powinna) zawierać:

• węglowodany złożone, np. ciemne pieczywo, brązowy makaron i ryż, otręby, przy gotowaniu ich al dente;
• nasiona roślin strączkowych;
• świeże owoce i warzywa;
• ryby morskie i owoce morza;
• oleje roślinne tłoczone na zimno;
• pełnowartościowe białko, jednak pochodzące z białego mięsa lub chudego nabiału.

Dobrze sprawdzą się produkty z niskim indeksem glikemicznym, a więc przy IG poniżej 55. Indeks glikemiczny określa, jak bardzo wzrasta stężenie glukozy we krwi po spożyciu danego produktu. Im dany produkt wywołuje niższy wzrost glukozy i insuliny, tym lepiej. W razie wątpliwości najlepiej skonsultować się z dietetykiem klinicznym, który ustali optymalną, smaczną i zdrową dietę zgodnie ze stanem zdrowia i potrzebami pacjenta. 

Insulinooporność — czego nie jeść?

Na diecie przy insulinooporności bezwzględnie przeciwwskazane jest spożycie:

• produktów bogatych w tłuszcze nasycone i tłuszcze trans;
• cukrów prostych, zwłaszcza słodyczy;
• alkoholu;
• fast-foodów;
• żywności wysokoprzetworzonej.

Należy przy tym znacznie ograniczyć spożycie białego pieczywa i makaronu, najlepiej na rzecz pieczywa pełnoziarnistego i makaronów brązowych.