Jak rozpoznać zaćmę?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zaćma jest główną przyczyną upośledzenia wzroku w XXI wieku. Dotyczy blisko 40% osób po 70. roku życia, choć może rozwijać się także u pacjentów młodszych. Umiejętność rozpoznania nieprawidłowości wzroku i znajomość wczesnych objawów zaćmy zwiększa rokowania i pozwala na dobór efektywnych metod leczenia, co wpływa pozytywnie na jakość życia.

Czym właściwie jest zaćma?

Zaćma odnosi się do zmętnienia soczewki oka, która w warunkach fizjologicznych powinna być całkowicie przeźroczysta. Zadaniem soczewki jest załamywanie światła i akomodacja, dzięki czemu może ono dotrzeć do dalszych struktur oka i utworzyć obraz na siatkówce. Zaćma jest współcześnie główną przyczyną utraty wzroku na całym świecie. WHO szacuje, że ponad 20 mln ludzi jest niewidomych właśnie z jej powodu. Zaćma może być wrodzona, metaboliczna, związana z wiekiem (starcza) lub pourazowa. 

Skąd się bierze zaćma?

Zaćma starcza polega na zwyrodnieniu soczewki i jest najpopularniejszą formą zaćmy nabytej. Jej początki mogą mieć miejsce już w okolicach 40. roku życia, jednak z reguły ujawnia się około 50.-60. roku życia. W zależności od warstwy soczewki, która ulega zmętnieniu, może występować jako zaćma korowa, podtorebkowa tylna (rzadziej przednia), jądrowa lub – w stadium zaawansowanym - całkowita. Patogeneza jest wieloczynnikowa i nie do końca poznana. Wraz z wiekiem soczewka staje się grubsza i cięższa, stopniowo traci moc akomodacyjną. W oku tworzą się skupiska białek, które powodują zmiany refrakcji, rozproszenie promieni świetlnych i spadek przejrzystości soczewki.

Z kolei zaćma pourazowa jest najczęstszą przyczyną jednostronnej zaćmy wtórnej u osób młodych. Jej przyczyną mogą być urazy tępe i drążące gałki ocznej, a także te z udziałem ciał obcych, porażenie prądem elektrycznym lub piorunem, promieniowanie jonizujące czy oparzenia chemiczne powierzchni oka.

Zaćma metaboliczna dotyczy głównie osób chorych na cukrzycę. Jest konsekwencją osmotycznego nadmiernego uwodnienia soczewki. Glukoza ulega przemianie w sorbitol, który (pozostając w soczewce) przybiera charakterystyczny wygląd płatków śniegu. Z kolei zaćma wrodzona pojawia się u dzieci i bywa skutkiem infekcji wewnątrzmacicznych w I trymestrze ciąży. Rzadziej ma podłoże genetyczne. 

Czy zaćma boli?

Zaćma jest schorzeniem w pełni bezbolesnym. Nie wywołuje dolegliwości bólowych oczu, ich pieczenia czy szczypania. Jednak jeśli przez długi czas pozostanie nieleczona, mogą pojawić się dolegliwości, które są już przez pacjenta subiektywnie odczuwane. Mowa choćby o zmęczeniu narządu wzroku czy częstych bólach głowy spowodowanych brakiem możliwości ostrego widzenia i przemęczaniem oczu. 

Groźnym powikłaniem zaćmy jest tzw. ostry atak jaskry, będący konsekwencją zwiększającego się wymiaru przednio-tylnego soczewki, zamknięcia kąta przesączania i wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Objawia się silnym bólem oka i głowy, często połączonym z nudnościami i wymiotami.

Leczenie zaćmy

Warto pamiętać, że okulary korekcyjne nie wyleczą zaćmy i nie poprawią jakości widzenia. Można przedstawić to na prostym przykładzie - ustawienie czystej szyby przed szybą brudną nie sprawi, że ta pierwsza nagle stanie się przejrzysta. Wczesne rozpoznanie choroby pozwala na zastosowanie leczenia farmakologicznego. Stosuje się krople spowalniające postęp mętnienia soczewki oka, jednak nie cofną one istniejących już zmian. 

Jedyną skuteczną opcją jest chirurgiczne leczenie zaćmy. Stosowane współcześnie metody polegają na operacyjnym usunięciu mętnej soczewki i wymianie jej na nową, przejrzystą i w pełni sprawną. Zabieg usunięcia zaćmy jest prostą i wysoce skuteczną procedurą. Poprzez niewielkie nacięcie po stronie rogówki usuwana jest zmętniała soczewka oka, która zostaje zastąpiona sztuczną soczewką wewnątrzgałkową. Zabieg zazwyczaj nie wymaga użycia szwów, a oko goi się szybko. 

Aktualnie najczęściej stosowaną metodą leczenia zaćmy jest fakoemulsyfikacja polegająca na rozdrobnieniu zmętniałej soczewki za pomocą ultradźwięków. Kolejnym krokiem jest aspiracja powstałej masy. Pozwala to na zachowanie tylnej torebki soczewki, dzięki czemu w miejsce starej i uszkodzonej można wszczepić nową, sztuczną soczewkę.

Ile trwa operacja zaćmy?

Chirurgiczne leczenie zaćmy jest procedurą prostą i szybką. Łączny czas przygotowania pacjenta i wykonania zabiegu to zaledwie 15-30 minut, co może jednak się wydłużyć przy wadach wzroku współtowarzyszących, problemach zdrowotnych, przyjmowaniu niektórych leków czy zaawansowanym wieku pacjenta. Zabieg będzie dłuższy również wtedy, gdy podczas usuwania zaćmy wykonywane są inne procedury na gałce ocznej - w tym czasie można bowiem dokonać także innych korekcji.

Czy zaćma może wrócić?

Raz wyleczone zaćma zazwyczaj nie ma tendencji do nawrotu. Należy jednak mieć na uwadze, że - choć skrajnie rzadko - taka możliwość istnieje. Nie jest to jednak rzeczywisty powrót zaćmy właściwej, ponieważ sztuczna soczewka nie może mętnieć. Każdy przypadek pogorszenia wzroku po wyleczeniu zaćmy musi być zdiagnozowany indywidualnie przez okulistę.