Leczenie zaburzeń depresyjno-lękowych — psychoterapia czy farmakoterapia?

Co to są zaburzenia depresyjno-lękowe i jakie mają objawy?

Zaburzenia depresyjno-lękowe to stan, w którym u jednej osoby występują objawy zarówno depresji, jak i lęku. Nie jest to osobna choroba w klasyfikacjach medycznych, ale raczej opis sytuacji, gdy symptomy obu zaburzeń nakładają się na siebie. Jeśli podejrzewamy u siebie lub swoich bliskich zaburzenia depresyjno-lękowe, objawy raczej łatwo nas nakierują na rozpoznanie.

Klasyczne objawy depresyjne to przede wszystkim:

• obniżony nastrój, smutek, poczucie pustki;
• utrata zainteresowań i motywacji;
• zmęczenie, brak energii;
• trudności z koncentracją.

Z kolei typowe objawy lękowe to:

• nadmierne zamartwianie się;
• napięcie, drażliwość;
• objawy somatyczne (kołatanie serca, pocenie się, bóle brzucha);
• trudności ze snem.

Według klasyfikacji ICD‑11 rozpoznanie zaburzeń depresyjno-lękowych stawia się, gdy objawy utrzymują się co najmniej dwa tygodnie i powodują istotne cierpienie lub utrudniają funkcjonowanie w życiu osobistym, społecznym czy zawodowym. Jednoczenie nie należy mylić ich z chwilowym smutkiem czy stresem, ponieważ w przeciwieństwie do nich mają poważny wpływ na codzienne życie.

Psychoterapia vs farmakoterapia – które podejście jest lepsze?

Odpowiednie postępowanie terapeutyczne zależy od wielu czynników, w tym między innymi od wieku, ogólnego stanu zdrowia i nasilenia występujących u pacjenta objawów, jak również od jego możliwości i indywidualnych potrzeb. Metody terapeutyczne dobiera psychiatra po zapoznaniu się z danym przypadkiem. Jeśli jednak zostaną zdiagnozowane zaburzenia depresyjno-lękowe, leczenie z całą pewnością musi zostać wdrożone jak najszybciej.

Uważa się, że najlepsze rezultaty daje połączenie farmakoterapii z psychoterapią w porównaniu do zastosowania wyłącznie jednej z wymienionych metod. Psychoterapia

skupia się na przyczynach i mechanizmach – pomaga zrozumieć, jak myśli, emocje i zachowania wpływają na samopoczucie, jakie dokładnie jest źródło problemu i skąd wynikają odczuwane emocje. Co istotne, jej zaletami są przede wszystkim:

• brak skutków ubocznych typowych dla leków;
• trwałe efekty dzięki zmianie sposobu myślenia i radzenia sobie ze stresem;
• rozwój umiejętności, które można stosować przez całe życie;
• nauka rozumienia samego siebie, co przydaje się na każdej płaszczyźnie życia.

Z kolei farmakoterapia działa szybciej na objawy biologiczne. Obejmuje bowiem podaż leków przeciwdepresyjnych (np. SSRI), które regulują neuroprzekaźniki w mózgu i wpływają na zachowania lub subiektywne odczucia. Innymi słowy, pozwalają bardzo szybko poczuć się lepiej. Największe zalety farmakoterapii to:

• wysoka skuteczność nawet w cięższych epizodach depresyjnych i silnych zaburzeniach lękowych;
• szybkie, niemal natychmiastowe efekty.

Farmakoterapia może być niezbędna, gdy objawy uniemożliwiają funkcjonowanie lub udział w psychoterapii. Można zatem podsumować, że odpowiednio dobrane leki (zarówno w kontekście ich rodzaju, jak i dawki i czasu trwania kuracji) pozwalają pacjentowi poczuć się lepiej, usunąć ze swojego życia smutek, lęk i zirytowanie, co tworzy idealne podłoże do pracy psychoterapeutycznej, która daje efekty trwałe i pozbawione działań niepożądanych. Po pewnym czasie psychoterapii możliwe jest odstawienie leków, a pacjent wraca do pełni sił i codziennej sprawności zarówno fizycznej, jak i psychicznej (emocjonalnej).

Jakie rodzaje psychoterapii są skuteczne w leczeniu zaburzeń depresyjno-lękowych?

Najskuteczniejsze w leczeniu zaburzeń depresyjno‑lękowych są psychoterapie oparte na dowodach naukowych, zwłaszcza terapia poznawczo‑behawioralna (CBT), ale również inne podejścia, takie jak terapia interpersonalna czy psychoterapia psychodynamiczna. Można przedstawić je nieco bliżej:

• terapia poznawczo‑behawioralna (CBT) - najczęściej rekomendowana i najlepiej przebadana. Pomaga identyfikować i zmieniać negatywne wzorce myślenia oraz zachowania. Jednocześnie uczy technik radzenia sobie z lękiem (np. ekspozycja, relaksacja) i depresją (np. aktywizacja behawioralna);
• terapia interpersonalna (IPT) - skupia się na relacjach międzyludzkich i problemach w komunikacji. Pomaga zrozumieć, jak trudności w relacjach wpływają na nastrój i lęk. Szczególną skuteczność wykazuje w przebiegu leczenia depresji, ale może też efektywnie wspierać osoby z objawami lękowymi;
• psychoterapia psychodynamiczna — skupia się na nieświadomych procesach i doświadczeniach z przeszłości. Pomaga zrozumieć źródła lęku i depresji, szczególnie gdy mają one podłoże w relacjach rodzinnych czy traumach. Efekty są często długofalowe, choć wymagają większego zaangażowania czasowego.

Tak naprawdę należy ustalić, na którą terapię najlepiej reaguje dana osoba. Jest to często wielomiesięczna obserwacja, by móc dopasować nurt do potrzeb pacjenta. Poszczególne terapie można ze sobą łączyć.

Kiedy farmakoterapia staje się niezbędna w leczeniu depresji i lęku?

Farmakoterapia nie zawsze jest pierwszym wyborem, jednak w pewnych sytuacjach staje się niezbędna, aby zapewnić bezpieczeństwo i poprawę funkcjonowania pacjenta. Wskazaniami do niej są przede wszystkim:

• ciężka depresja lub silne zaburzenia lękowe, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie (np. brak możliwości pracy, nauki, dbania o siebie);
• myśli samobójcze;
• brak efektów psychoterapii;
• dokuczliwe objawy somatyczne takie jak na przykład silne kołatania serca, bezsenność, bóle brzucha czy wzmożone napięcie mięśniowe;
• nawracające epizody zaburzeń depresyjno-lękowych.

Jeśli mamy zdiagnozowane zaburzenia depresyjno-lękowe, jakie leki sprawdzą się najlepiej? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Kluczem do skutecznej farmakoterapii jest dokładne poznanie pacjenta i jego historii chorobowej, a następnie indywidualne dobranie najlepszego leku do danego przypadku. Lekarze psychiatrzy najczęściej posiłkują się lekami takimi jak:

• SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), np. sertralina, escitalopram, citalopram, fluoksetyna. Działają zarówno przeciwdepresyjnie, jak i przeciwlękowo;
• SNRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny), np. wenlafaksyna, duloksetyna. Są skuteczne w leczeniu depresji z silnym komponentem lękowym;
• TLPD (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne), np. amitryptylina, klomipramina. Obecnie stosowane rzadziej przez wzgląd na ryzyko działań niepożądanych;
• leki przeciwlękowe, np. enzodiazepiny (np. diazepam, alprazolam). Działają szybko, jednak stosuje się je krótkoterminowo ze względu na ryzyko uzależnienia.

Leki wydawane są na receptę, wizyta u lekarza psychiatry jest więc niezbędna.

Pomoc psychologa w Salve — wszystko, co warto wiedzieć

Specjalistyczna poradnia psychiatryczna w Łodzi w Salve Medica zapewnia kompleksowe wsparcie pacjentów zmagających się z problemami natury psychicznej, takimi jak na przykład depresja, zaburzenia lękowe, bezsenność, przewlekły stres, zaburzenia osobowości. Poradnia psychiatryczna współpracuje z lekarzami innych specjalizacji, w tym również z neurologiem, seksuologiem czy psychoterapeutą. Konsultują stan zdrowia pacjentów, a jeśli pojawią się wskazania, kierują na konsultację lub dodatkowe badania diagnostyczne. 

Poradnia Salve zapewnia pacjentom fachową i troskliwą opiekę, krótkie terminy oczekiwania na wizytę u psychiatry w Łodzi, dyskrecję oraz atmosferę intymności. Każdy pacjent może liczyć na indywidualne i profesjonalne wsparcie.

Bibliografia

1. Nitka-Siemińska A., Zaburzenia lękowe — charakterystyka i zasady leczenia, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 1, 37–43.
2. Samochowiec J., Dudek D., Kucharska-Mazur J., i inni, Leczenie farmakologiczne epizodu depresji i zaburzeń depresyjnych nawracających – wytyczne Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Konsultanta Krajowego ds. Psychiatrii Dorosłych, Psychiatr. Pol. 2021; 55(2): 235–259.