Niestabilność rzepki - objawy, przyczyny, metody leczenia

Spis treści:

Co to jest niestabilność rzepki i jak się objawia?

Niestabilność rzepki to ortopedyczne zaburzenie biomechaniki stawy kolanowego, w przebiegu którego rzepka (luźna kość na przodzie kolana) nie porusza się prawidłowo w swoim anatomicznym torze ruchu podczas zginania i prostowania kolana. Fizjologicznie rzepka powinna poruszać się w bloczku kości udowej — podczas zginania kolana kieruje się ku dołowi, zaś podczas prostowania — ku górze. Przy niestabilności ma jednak tendencję do wypadania, najczęściej do boku, co wiąże się z jednoczesnym uszkodzeniem więzadła MPFL (więzadło rzepkowo-udowe przyśrodkowe).

Niestabilność rzepki może objawiać się w następujący sposób:

• uczucie przeskakiwania rzepki, krepitacje;
• wypadanie rzepki do boku;
• uczucie niestabilności stawu kolanowego;
• okresowe blokowanie stawu kolanowego;
• obawa przed zginaniem stawu kolanowego;
• bóle, najczęściej zlokalizowane centralnie na kolanie lub po jego przyśrodkowej stronie (zwłaszcza jeśli jednocześnie dojdzie do uszkodzenia MPFL).

Niestabilność rzepki warto zawsze różnicować z innymi problemami kolana, które mogą dawać zbliżone dolegliwości. Przykładem jest choćby uszkodzenie łąkotki przyśrodkowej.

Dość charakterystycznym problemem związanym z niestabilnością rzepki jest jej nawykowe podwichanie. Nawykowe podwichanie rzepki wiąże się z istniejącą wcześniej niezbornością stawu rzepkowo-udowego. Zaburzenie to często przebiega z wysokim położeniem rzepki. W pozycji pełnego wyprostu kość ta leży powyżej kłykcia bocznego udowego i nie znajdując oparcia na nim, zbacza do boku. Przy zginaniu kolana rzepka obniża się względem kości udowej, a wchodząc w rowek między kłykciami kości udowej, samoistnie nastawia się (reponuje się), czemu towarzyszy przeskakiwanie powodujące ból i nieprzyjemne odczucie ustępowania kolana.

Jakie są przyczyny niestabilności rzepki?

Przyczyny niestabilności rzepki dzielimy na:

• wrodzone nieprawidłowości anatomiczne — wysokie ustawienie rzepki, dysplazja kłykcia bocznego kości udowej, płytka lub słabo rozwinięta bruzda międzykłykciowa kości udowej;
• osłabienie więzadła MPFL;
• zaburzenia osi kończyny dolnej — koślawość kolan, zwiększony kąt udowo-piszczelowy;
• wiotkość więzadłowa, hipermobilność;
• urazy stawu kolanowego, zwłaszcza urazowe zwichnięcia rzepki;
• niewydolność mięśniowa – zwłaszcza osłabienie mięśnia obszernego przyśrodkowego uda, który prowadzi rzepkę w jej torze.

Na problem niestabilności rzepki znacznie bardziej narażona jest młodzież i dzieci (często pierwsze objawy pojawiają się w tym wieku), jak również osoby aktywne fizycznie, zwłaszcza sportowcy.

Jak diagnozuje się niestabilność rzepki?

Diagnostyka niestabilności rzepki to proces wieloetapowy, który łączy wywiad lekarski, badanie fizykalne oraz obrazowanie medyczne. W trakcie wywiadu zdrowotnego lekarz lub fizjoterapeuta powinien zapytać m.in. o przebyte urazy, choroby własne i występujące w rodzinie, styl życia, zdiagnozowane kiedykolwiek wady postawy. Następnie analizuje się oś kończyn dolnych, siłę mięśniową oraz mobilność stawów.

Pewne rozpoznanie stawia się jednak dopiero po wykonaniu badań obrazowych. Na USG można przeanalizować kondycję części więzadeł stawu kolanowego, w tym MPFL czy MCL, z kolei rezonans magnetyczny, jako złoty standard diagnostyki stawu kolanowego, umożliwia zobrazowanie więzadeł, łąkotek, bloczka kości udowej, po której ślizga się rzepka oraz samej rzepki.

Jakie metody leczenia stosuje się w przypadku niestabilności rzepki?

Leczenie pierwszego zwichnięcia w przebiegu niestabilności rzepki jest najczęściej zachowawcze — odpowiednim treningiem, zabiegami manualnymi i fizykalnymi dąży się do wzmocnienia mięśniówki kończyny dolnej, co pozwala na właściwy tor ruchu rzepki. Jest to jednak czasochłonne, wymaga nawet kilku miesięcy, aby noga odpowiednio się wzmocniła, a co więcej, nie zawsze daje oczekiwane rezultaty. Zwłaszcza jeśli np. budowa kolan danej osoby predysponuje do zwichnięć rzepki i jej niestabilności.

Natomiast nawykowe, powtarzalne zwichnięcia wiążą się ze znacznymi konsekwencjami w postaci uszkodzenia łąkotek, troczków, chrząstki stawowej oraz niewydolności mięśnia czworogłowego. Dlatego też każdy kolejny epizod zwichnięcia rzepki bywa już wskazaniem do wykonania zabiegu chirurgicznego. Decyzję o tym powinien podjąć zespół interdyscyplinarny z chirurgiem ortopedą oraz doświadczonym fizjoterapeutą na czele.

Kiedy konieczna jest operacja rzepki?

Leczenie operacyjne niestabilności rzepki może przebiegać na kilka sposobów. Najczęściej są to:

• rekonstrukcja więzadła MPFL — zabieg wykonywany najczęściej przy niestabilności rzepki. W tym celu wykorzystuje się z reguły przeszczep z mięśnia smukłego;
• trochleoplastyka — pogłębienie bruzdy międzykłykciowej kości udowej, jeśli jest ona zbyt płytka;
• osteotomia guzowatości piszczeli — tzw. operacja Fulkersona, czyli korekta ustawienia rzepki poprzez przesunięcie przyczepu więzadła rzepki;
• uwolnienie bocznego troczka rzepki, co zmniejsza napięcia boczne i poprawia tor ruchu rzepki.

Wskazaniami do operacji rzepki są z reguły:

• przewlekła niestabilność;
• zaawansowana chondromalacja rzepki z uszkodzeniami jej chrząstki;
• wrodzone lub nabyte nieprawidłowości anatomiczne, np. koślawość kolan, płytka bruzda międzykłykciowa;
• złamania rzepki;
• uszkodzenia MPFL;
• przewlekła, nawracająca niestabilność rzepki z jej zwichnięciami.

Kwalifikacją pacjenta do zabiegu powinien zajmować się doświadczony lekarz ortopeda, będący jednocześnie chirurgiem. Decyzja o operacji zależy również od skuteczności wcześniejszego leczenia zachowawczego, stylu życia pacjenta, częstości i nasilenia objawów. Warto zaznaczyć, że po operacji zawsze wymagana jest rehabilitacja prowadzona pod okiem fizjoterapeuty ortopedycznego lub sportowego. Trwa ona do kilku miesięcy.