Niewydolność nerek u dzieci - objawy

Niewydolność nerek to poważny problem zdrowotny, który może przybrać postać ostrą lub przewlekłą. Występuje zazwyczaj u pacjentów dorosłych, choć częstotliwość zachorowań ostatnimi czasy wzrasta w grupie najmłodszych - niemowląt i dzieci. Diagnostyką i leczeniem choroby bez względu na jej postać zajmuje się lekarz nefrolog, choć dzieci powinny zostać objęte opieką wielodyscyplinarną.

Skąd się bierze niewydolność nerek u dziecka?

Ostra niewydolność nerek definiowana jest jako nagłe upośledzenie czynności tych organów, przebiegające ze wzrostem stężenia kreatyniny we krwi, czemu może towarzyszyć zmniejszenie ilości wydalanego moczu nawet poniżej 500 ml na dobę. Szybkie rozpoznanie daje dobre rokowania. Możliwe przyczyny ostrej niewydolności nerek to:

• spadek dopływu krwi do nerek, co przeważnie wynika z krwotoku, odwodnienia lub niewydolności krążenia;
• nagły spadek ciśnienia krwi wywołany wstrząsem bądź niewydolnością serca;
• bezpośrednie uszkodzenie miąższu nerek, np. w konsekwencji przyjmowania niektórych leków lub toksyn;
• zablokowanie drożności moczowodów, np. wskutek kamicy nerkowej lub obecności guza nowotworowego w tej okolicy.

Przewlekła niewydolność nerek u dzieci określana jest aktualnie jako przewlekła choroba nerek (PChN). Stanowi wieloobjawowy zespół chorobowy powstały w konsekwencji trwałego uszkodzenia lub spadku liczby czynnych nefronów niszczonych przez różnorodne procesy chorobowe, które toczą się w miąższu nerek. Upośledzenie czynności nerek trwa co najmniej 3 miesiące i towarzyszy mu zmniejszona wartość GFR poniżej 60 ml/minutę. Możliwe przyczyny tego stanu u dzieci:

• kłębuszkowe zapalenie nerek;
• nefropatia cukrzycowa;
• nefropatia nadciśnieniowa;
• nefropatia wrodzona;
• wady urologiczne, czyli anomalie dotyczące układu moczowego;
• hipodysplazja i dysplazja nerek.

W przebiegu przewlekłej niewydolności nerek dochodzi stopniowo do uszkodzenia wszystkich struktur tych narządów, tj. kłębuszków, cewek i śródmiąższu niezależnie od choroby pierwotnej. Zmiany przybierają formę błędnego koła - uszkodzenie jednych struktur pociąga za sobą uszkodzenie pozostałych. Wizyta u nefrologa dziecięcego jest zatem obowiązkiem, gdy tylko rodzice zaobserwują u swojego dziecka objawy zaburzeń czynności nerek. Jakie są więc objawy niewydolności nerek u dzieci?

Niewydolność nerek u dzieci - objawy

Choć choroba ta jest niebezpieczna w każdej grupie wiekowej, szczególne zagrożenie stwarza niewydolność nerek u dziecka. Objawy i powikłania mogą bowiem rzutować na dalszy rozwój fizyczny i psychiczny pacjenta, który — ze względu na swój wiek — znajduje się w fazie intensywnego wzrastania. Niewydolność nerek u dziecka rozwija się w 5 stadiach:

• I - bóle głowy, męczliwość, senność, utrata apetytu, wymioty, zwiększone pragnienie, wielomocz. Pojawia się albuminuria, białkomocz i erytrocyturia w badaniach laboratoryjnych. GFR jest prawidłowy lub nieco zwiększony;
• II - do powyższych objawów zgłaszanych przez dziecko dochodzi utajona niewydolność nerek, której manifestacją jest spadek GFR do wartości 89-60;
• III - do powyższych objawów zgłaszanych przez dziecko dochodzi niewielka niedokrwistość, kwasica metaboliczna i wyrównana niewydolności nerek, manifestująca się spadkiem GFR to wartości 59-30;
• IV - niedokrwistość, spowolnienie rozwoju fizycznego, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, zaburzenia metaboliczne. Towarzyszy temu spadek GFR do wartości 29-15;
• V - schyłkowa niewydolność nerek, w której zaburzenia metaboliczne nie poddają się leczeniu. 

Powikłania nieleczonej choroby nerek są niezwykle groźne. Obejmują m.in. zaburzenia kardiologiczne (nadciśnienie tętnicze, choroby naczyń mózgowych, arytmie), białkomocz (prowadzący do ostatecznego uszkodzenia nerek) bądź ostre i przewlekłe stany zapalne w organizmie. U dzieci z przewlekłą niewydolnością nerek obserwuje się ponadto niskorosłość.

Poza wymienionymi w stadium I objawami zgłaszanymi przez dziecko pojawia się oddawanie niewielkich porcji moczu, lecz bardzo często. Może to być dla małego pacjenta bolesne i niekomfortowe. Jeśli towarzyszą temu obrzęki (w szczególności w obrębie nóg) oraz bóle w okolicy lędźwiowej grzbietu, rodzice powinni jak najszybciej zareagować.

Jak objawia się niewydolność nerek u niemowląt?

W przypadku niemowląt rodzice będą mogli zaobserwować gorączkę, obrzęk w okolicy kostek, częstomocz (przy oddawaniu małych porcji moczu) oraz obecność śladowych ilości krwi w moczu. Dodatkowo ciśnienie tętnicze u tak małego dziecka będzie zauważalnie podwyższone. Wszystkie te objawy są wskazaniem do konsultacji nefrologicznej.

Diagnostyka chorób nerek u dzieci

Rodzice przy podejrzeniu chorób nerek u swojego dziecka mogą udać się najpierw do pediatry, który w razie konieczności przekieruje ich do odpowiedniego specjalisty. Można jednak od razu udać się do nefrologa, który przeprowadzi pełną diagnostykę. Podstawą jest szczegółowy wywiad zdrowotny przeprowadzony z rodzicem, a jeśli dziecko jest w odpowiednim wieku — także rozmowa z nim. Dalszym etapem są badania laboratoryjne. Warto wykonać bilans zdrowia nerek w opcji podstawowej lub rozszerzonej. Taka diagnostyka, poza ogólną oceną moczu i posiewem moczu, zawiera ocenę m.in. sodu, potasu, wapnia, mocznika, kreatyniny, PSA. 

Badanie wskaźnika GFR (wartość klirensu kreatyniny) polega na oznaczaniu stężenia kreatyniny w dobowej zbiórce moczu i w surowicy krwi, pobranej w dniu zakończenia zbiórki moczu. Jest ono uzupełnieniem całości diagnostyki laboratoryjnej. Na tym jednak się nie kończy. Jeśli wyjdą jakiekolwiek nieprawidłowości, dziecko kieruje się na USG nerek i układu moczowego. Dalsze postępowanie zależy już od rozpoznania postawionego przez nefrologa dziecięcego.

Czy niewydolność nerek u dziecka jest uleczalna?

Rokowania pacjenta zależą głównie od przyczyny problemów z nerkami i jego ogólnego stanu zdrowia. Szacuje się, że przy wczesnej diagnostyce ostrej niewydolności nerek można uzyskać trwałą poprawę stanu zdrowia, a więc wyleczenie dziecka. Przewlekła niewydolność nerek jest niestety stanem nieodwracalnym i wymaga terapii do końca życia. Za pomocą odpowiednio prowadzonego leczenia można jednak przeciwdziałać powikłaniom choroby.