Światowy Dzień Udaru Mózgu - co warto wiedzieć, o tej chorobie?

Spis treści:

29 października - Światowy Dzień Udaru Mózgu

Światowy Dzień Udaru Mózgu ustanowiony został w 2006 roku przez Światową Organizację Udaru Mózgu (ang. WSO – World Stroke Organization). Jego celem jest uświadamianie społeczeństwu, że udar mózgu jest bardzo groźną chorobą zagrażającą zdrowiu i życiu. Szacuje się, że 1 na 6 mieszkańców globu będzie mieć udar w ciągu swojego życia, co stanowi niezmiernie duży odsetek. Dlatego też warto uświadamiać ludzi, czym w ogóle jest udar mózgu i jak poważne powikłania może nieść za sobą.

Udar mózgu to nagły stan zagrażający życiu, który objawia się ogniskowymi lub uogólnionymi zaburzeniami czynności mózgu, utrzymującymi się dłużej niż 24 godziny i wymagającymi bezwzględnej hospitalizacji (definicja WHO). Objawy ogniskowe to z kolei zaburzenia funkcji neurologicznych związanych lokalizacyjnie z określonymi obszarami mózgu. W przypadku uogólnionych zaburzeń czynności mózgu występują zaburzenia przytomności.

29 października wypada w kalendarzu Światowy Dzień Udaru Mózgu. Został on ustalony po to, by szerzyć wiedzę na temat choroby, która może spotkać zarówno nas, jak i naszych najbliższych. Wiedząc dokładnie, na czym ona polega i jak zmniejszać jej ryzyko, możemy realnie dbać o siebie i innych, jak również wzrasta poziom zrozumienia, z czym borykają się osoby po udarze.

Przyczyny udaru mózgu

Udar mózgu najczęściej wynika z zaburzeń krążenia mózgowego — niedokrwienia lub krwotoku, w zależności od rodzaju udaru. Udar niedokrwienny spowodowany jest zablokowaniem tętnicy doprowadzającej krew do mózgu, natomiast udar krwotoczny wynika z pęknięcia naczynia krwionośnego i wylewu krwi do mózgu.

Czynniki ryzyka, które mogą mocniej predysponować do rozwoju udaru mózgu, to:

• wiek — wraz z wiekiem częstość występowania udarów w populacji dorosłych podwaja się z każdą dekadą i dotyczy aż 5% osób powyżej 65 roku życia;
• płeć — udar mózgu dotyczy w nieco większym odsetku mężczyzn, niż kobiet;
• choroby przewlekłe, zwłaszcza nadciśnienie tętnicze, otyłość, miażdżyca, przebyty zawał serca, dyslipidemie, cukrzyca, zwężenie tętnic szyjnych;
• nikotynizm, picie alkoholu;
• niski poziom aktywności fizycznej.

Nie ma jednoznacznych dowodów naukowych na wpływ specyficznych produktów żywnościowych na udar mózgu, jednak w profilaktyce tej choroby zaleca się dietę ubogą w sód i bogatą w potas (sprzyja redukcji nadciśnienia tętniczego), częste spożywanie owoców i warzyw oraz ograniczenie tłuszczów zwierzęcych. Dodatkowo warto wspomnieć, że większość czynników ryzyka udaru to czynniki modyfikowalne, czyli takie, na które mamy realny wpływ własnym postępowaniem.

Jak rozpoznać udar mózgu?

Udar może w jednej chwili odebrać niemal wszystko – sprawność, samodzielność, możliwość komunikowania się ze światem, może uszkodzić wzrok, słuch. Większość z osób, które przeżyją udar, pozostanie w różnym stopniu niepełnosprawna. Klasyczne, najbardziej charakterystyczne objawy udaru mózgu to:

• niedowład lub porażenie połowicze;
• połowicze zaburzenia czucia;
• zaburzenia mowy o typie afazji — niemożność wypowiadania słów oraz rozumienia prostych poleceń;
• zaburzenia widzenia — zaniewidzenie jednooczne;
• zaburzenia w polu widzenia;
• zawroty i bóle głowy z uczuciem wirowania otoczenia, z towarzyszącymi nudnościami, wymiotami;
• zaburzenia równowagi;
• podwójne widzenie.

Warto też ustalić, z którym rodzajem udaru mózgu mamy do czynienia. W medycynie wyróżnia się następujące:

• udar mózgu niedokrwienny — stanowi nawet 85% wszystkich przypadków. Najczęściej jest wywołany zamknięciem lub zwężeniem światła naczyń wewnątrzmózgowych albo doprowadzających krew do mózgu. Chory z reguły pozostaje przytomny, w stanie ogólnym dobrym lub średnio ciężkim; obserwowane jest jednak pogłębianie się deficytu neurologicznego;
• udar mózgu krwotoczny — stanowi około 15% wszystkich przypadków. Powstaje wskutek rozerwania naczynia mózgowego, powodując wynaczynienie krwi w obrębie mózgowia, co najczęściej jest konsekwencją nadciśnienia tętniczego. Chory pozostaje w stanie ogólnym ciężkim.

Pozwala to ustalić dalsze postępowanie ratunkowe i długoterminowe leczenie. Jeśli chodzi o profesjonalną diagnostykę, udar mózgu rozpoznać można na podstawie badań obrazowych mózgu, np. rezonansu magnetycznego bądź tomografii komputerowej.

Leczenie udaru mózgu

Schemat leczenia udaru mózgu o charakterze niedokrwiennym można przedstawić następująco:

• tromboliza dożylna — podanie leku rozpuszczającego zakrzep (np. alteplazy), który jest najskuteczniejszy po podaniu do 4,5 godziny od wystąpienia objawów;
• trombektomia mechaniczna — zabieg usunięcia zakrzepu z dużych naczyń mózgowych;
• leczenie wspomagające — kontrola ciśnienia tętniczego, utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy we krwi, zapobieganie obrzękowi mózgu, leczenie przeciwzakrzepowe (np. heparyna, aspiryna, stosowane po wykluczeniu krwotoku).

Z kolei w przypadku udaru krwotocznego taki schemat może prezentować się następująco:

• stabilizacja stanu pacjenta, w tym obniżenie ciśnienia tętniczego, leczenie przeciwobrzękowe (np. mannitol), monitorowanie i leczenie zaburzeń świadomości;
• zabiegi neurochirurgiczne - usunięcie krwiaka mózgu, leczenie tętniaków lub malformacji naczyniowych.

Unikanie leków przeciwzakrzepowych, które mogą pogorszyć krwawienie, jest kluczowe w leczeniu udaru krwotocznego. W późniejszym etapie terapii pacjent musi przestrzegać zasad zdrowego funkcjonowania na co dzień, aby świadomie zmniejszać ryzyko udaru mózgu.

Profilaktyka udaru mózgu

Profilaktykę udaru mózgu można podzielić na pierwotną i wtórną. Profilaktyka pierwotna (przed pierwszym udarem) to przede wszystkim:

• regularna kontrola ciśnienia tętniczego – nadciśnienie to główny czynnik ryzyka udaru;
• utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu i glukozy – miażdżyca i cukrzyca zwiększają ryzyko niedokrwienia mózgu;
• rzucenie palenia – tytoń uszkadza naczynia krwionośne i przyspiesza miażdżycę;
• ograniczenie spożycia alkoholu – nadmiar alkoholu może prowadzić do nadciśnienia i zaburzeń rytmu serca;
• aktywność fizyczna – regularny ruch poprawia krążenie i wspiera zdrowie serca;
• zdrowa dieta – zalecana jest dieta śródziemnomorska, bogata w warzywa, owoce, ryby i pełnoziarniste produkty;
• redukcja masy ciała – otyłość zwiększa ryzyko udaru i innych chorób sercowo-naczyniowych;
• unikanie stresu – przewlekłe napięcie może wpływać na ciśnienie i rytm serca.

Z kolei profilaktyka wtórna (po przebytym udarze) to przede wszystkim dalsze stosowanie profilaktyki powyższej, pierwotnej, a dodatkowo także:

• leczenie chorób serca – szczególnie migotania przedsionków, które może prowadzić do powstawania zakrzepów;
• stosowanie leków przeciwzakrzepowych lub przeciwpłytkowych – np. aspiryna, klopidogrel, NOAC, zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego;
• regularne kontrole lekarskie – monitorowanie stanu zdrowia i skuteczności leczenia;
• rehabilitacja neurologiczna – wspomaga powrót do sprawności i zapobiega kolejnym incydentom.

W Polsce co roku dochodzi do około 70 tysięcy udarów mózgu, z czego 89% to udary pierwszorazowe. Dlatego też tak mocno podkreśla się stosowanie profilaktyki.

Źródła:

1. gov.pl, Światowy Dzień Udaru Mózgu, https://www.gov.pl/web/wsse-bydgoszcz/swiatowy-dzien-udaru-mozgu.
2. Strepikowska A., Buciński A., Udar mózgu – czynniki ryzyka i profilaktyka, Farmakologia Polska, 1/2009.
3. Mazur R., Świerkocka-Miastkowska M., Udar mózgu — pierwsze objawy, Choroby Serca i Naczyń, 2005, tom 2, nr 2, 84–87.
4. Kraft P., Udar Mózgu, Wydawnictwo Urban&Partner, Wrocław 2018.