Wypalenie zawodowe - objawy, przyczyny, zapobieganie

Syndrom wypalenia zawodowego jest w dzisiejszych czasach realnym zagrożeniem. Dotyczy zarówno osób, które nie spełniają się zawodowo, jak i tych, które zbyt dużo czasu i zaangażowania poświęcają aktywności zawodowej, nawet jeśli sprawia im ona przyjemność. Problem może rozwinąć się u każdego i zawsze negatywnie wpływa na codzienne funkcjonowanie oraz samopoczucie. Z pomocą może przyjść psycholog, do którego zawsze warto się zgłosić.

Czym jest wypalenie zawodowe?

W dzisiejszych czasach każdy pracownik (ale i pracodawca) powinien wiedzieć, co to jest wypalenie zawodowe i jakie są etapy wypalenia zawodowego. Zgodnie z definicją i w ujęciu ogólnym wypalenie zawodowe jest przedłużającą się reakcją na przewlekle działające w pracy stresory - zarówno emocjonalne, jak i interpersonalne. Można stwierdzić, że jest to stan związany z niepokojem, przygnębieniem czy obniżeniem efektywności zawodowej. Co więcej, kluczową rolę w procesie wypalenia zawodowego odgrywają niespełnione oczekiwania w stosunku do pracy czy samego siebie.

Z obserwacji procesów zachodzących na rynku pracy może wynikać, że problem wypalenia zawodowego nasila się szczególnie w ostatnich latach. Skala zjawiska jest jednak trudna do ustalenia - można jedynie przypuszczać, jak sporym jest obciążeniem dla pracowników różnych branż. Etapy wypalenia zawodowego są następujące:

• Zmęczenie - podczas pracy pojawia się brak energii, zwykle przejściowy, czemu towarzyszą deficyty uwagi, obniżenie sprawności działania oraz poczucie znużenia;
• Wyczerpanie - pojawiają się problemy ze snem, rozdrażnienie, obojętność, apatia. Charakterystyczny staje się brak motywacji do działania, obejmujący nie tylko sferę zawodową, ale nierzadko i życie prywatne. U wielu osób na tym etapie pojawiają się różnego stopnia problemy zdrowotne;
• Wypalenie zawodowe - do powyższych objawów dołącza przygnębienie, dystansowanie się od otoczenia, rozczarowanie własnym życiem i obniżone poczucie własnej wartości. Może to prowadzić nawet do depresji.

Im wcześniej wdroży się odpowiednie działania, tym szybciej pracownik wróci do sprawności fizycznej i emocjonalnej.

Jakie są objawy wypalenia zawodowego? Rozpoznaj sygnały!

Jeśli wiemy już, czym jest wypalenie zawodowe, objawy będą mogły zostać szybko zauważone. Sygnały alarmowe to przede wszystkim:

• spadek satysfakcji z pracy, która wcześniej ją dawała;
• pogorszenie wyników w pracy;
• nagłe konflikty ze współpracownikami, rozdrażnienie, unikanie nawiązywania relacji interpersonalnych;
• spóźnianie się do pracy, ciągłe zmęczenie i ospałość;
• stres, niepokój i niezadowolenie podczas myślenia o pracy lub przebywając w niej;
• niechęć do obowiązków zawodowych;
• wahania nastroju;
• kłopoty ze snem i koncentracją, niemożność skupienia się na wykonywanych obowiązkach;
• nagła skłonność do sięgania po używki, zwłaszcza aby zapomnieć o obowiązkach zawodowych lub problemach w pracy;
• ciągłe odczuwanie negatywnych emocji.

Objawy te są niepokojące zwłaszcza wtedy, gdy dawniej praca sprawiała nam radość, jednak aktualnie sytuacja wygląda wręcz odwrotnie.

Przyczyny wypalenia zawodowego - co może prowadzić do wypalenia?

Dokładne przyczyny wypalenia zawodowego nie są w pełni znane, jednak wykazano, że największe ryzyko jego wystąpienia wiąże się z pełnieniem funkcji stresogennych (np. kierowniczych) oraz z zawodami wymagającymi intensywnych kontaktów z ludźmi. Są to m.in. nauczyciele, trenerzy, pedagodzy, pielęgniarki, lekarze, handlowcy, psychologowie, konsultanci zajmujący się doradztwem personalnym.

Wypalenie zawodowe zazwyczaj jest reakcją na długotrwałe przeciążenie obowiązkami, zbyt odpowiedzialne oraz trudne zadania, jak również wyczerpującą, monotonną i nudną pracę. Pojawia się w momencie, gdy obowiązki zawodowe przestają generować satysfakcję, a sam pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które wcześniej sprawiało mu przyjemność. Bardzo często problem obserwuje się u pracowników, których wcześniej można byłoby nazwać wręcz pracoholikami.

Wpływ wypalenia zawodowego na zdrowie i efektywność

Ignorowane wypalenie zawodowe może negatywnie wpływać na zdrowie fizyczne, co zostało niejednokrotnie potwierdzone badaniami i obserwacjami. Charakterystyczne są przede wszystkim: bóle głowy, bezsenność, drżenia rąk, bóle brzucha oraz problemy trawienne. U kobiet mogą pojawić się zaburzenia miesiączkowania, a u obu płci typowe jest nadmierne wypadanie włosów w związku z przewlekłym czynnikiem stresogennym. Zauważyć można ponadto problemy emocjonalne - depresję, wahania nastroju, drażliwość. Wykazano, że wypalenie zawodowe zwiększa ryzyko chorób cywilizacyjnych, do których zaliczamy np. nadciśnienie tętnicze, cukrzycę czy zespół jelita drażliwego.

Na efektywność zawodową wypalenie wpływa wyjątkowo negatywnie i silnie, dlatego zadaniem każdego świadomego pracodawcy powinno być wczesne zauważenie sygnałów alarmujących i wdrożenie odpowiedniego działania. W innym razie pracownik będzie męczył się fizycznie i emocjonalnie, a jego praca nie będzie wykonywana tak, jak powinna.

Zapobieganie wypaleniu zawodowemu - jak dbać o siebie w pracy?

Wypaleniu zawodowemu możemy przeciwdziałać. Podstawowe kroki profilaktyczne to:

• zachowanie balansu między życiem zawodowym a prywatnym - po pracy najlepiej zapomnieć o obowiązkach zawodowych na tyle, na ile jest to możliwe, poświęcając czas bliskim, rodzinie i własnym pasjom;
• unikanie częstego zostawania po godzinach pracy i brania na siebie większej ilości obowiązków, niż jest to dopuszczalne;
• asertywność w pracy - m.in. odmawianie przyjmowania zadań, które nas przerastają, umiejętność kulturalnego odmawiania brania kolejnych zmian;
• stosowanie technik relaksacyjnych na co dzień po pracy lub wieczorem na zakończenie dnia;
• częste rozmowy z bliskimi;
• kontakt ze zwierzętami i/lub przyrodą;
• dbanie o ergonomię pracy i zasady BHP;
• bieżące wyjaśnianie problemów ze współpracownikami czy kadrami;
• rozwijanie się zawodowo, jeśli wypalenie bierze się z poczucia braku umiejętności. Pewność siebie w pracy może wówczas mu przeciwdziałać.

Jeśli czujemy, że pomimo tego wypalenie zawodowe zaczyna się rozwijać, warto jak najszybciej skonsultować się z psychoterapeutą. Pomocniczo można wspierać się afirmacjami czy coachingiem, jednak nie zastąpią one profesjonalnych wizyt psychoterapeutycznych.

Kiedy warto szukać pomocy? Wypalenie zawodowe a wsparcie psychiczne

Każdy przypadek wypalenia zawodowego na trzecim etapie jego rozwoju wymaga natychmiastowej pomocy u specjalisty. Objawami skłaniającymi do szukania jej są przede wszystkim:

• poczucie braku motywacji do działania w życiu osobistym;
• spadek pewności siebie i wiary we własne możliwości;
• problemy zdrowotne w związku z pracą zawodową;
• depresja;
• wahania nastroju, rozdrażnienie, agresja, apatia;
• zaburzenia snu;
• spadek poczucia własnej wartości;
• konflikty z bliskimi lub z innymi ludźmi ze swojego otoczenia;
• myśli samobójcze.

Problemy te wymagają konsultacji także na wcześniejszych etapach rozwoju wypalenia zawodowego.