Zespół jelita drażliwego – objawy, przyczyny, leczenie IBS

Zespół jelita drażliwego to uciążliwe schorzenie, którego przyczyny wciąż nie zostały w pełni poznane. W jego przebiegu pojawiają się liczne objawy ze strony układu pokarmowego, zaś dłuższe chorowanie może generować wiele powikłań ogólnoustrojowych. Diagnostyką i leczeniem problemu zajmuje się lekarz gastroenterolog.

Co to jest zespół jelita drażliwego?

Zgodnie z definicją zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekłe i nawracające zaburzenie czynności jelit, manifestujące się bólami związanymi z wypróżnieniami oraz zmianą konsystencji lub częstości oddawania stolca. To choroba o wieloczynnikowej etiologii, wciąż nie do końca poznana, choć jej częstość występowania konsekwentnie rośnie. Jest problemem przewlekłym o charakterze czynnościowym. Co więcej, brak w niej zmian organicznych lub biochemicznych (w procesie diagnostycznym należy więc wykluczyć inne możliwe przyczyny występujących dolegliwości).

Zespół jelita drażliwego - przyczyny

Od czego powstaje IBS? Przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są znane, choć istnieje wiele teorii na ten temat. Najpopularniejszymi i prawdopodobnie najtrafniejszymi są następujące:

• nadwrażliwość trzewna na ból;
• zaburzenia osi mózg-jelito;
• zaburzenia czynności układu wegetatywnego i hormonalnego;
• czynniki genetyczne;
• zaburzenia psychospołeczne, niska odporność na stres, wrażliwe usposobienie;
• traumatyczne przeżycia emocjonalne w dzieciństwie;
• zmiana składu mikroflory jelitowej.

Głównymi czynnikami ryzyka wywołującymi lub nasilającymi objawy zespołu jelita drażliwego są natomiast:

• nieodpowiednia dieta - u każdego pacjenta produkty inicjujące dolegliwości mogą być inne;
• picie alkoholu;
• palenie papierosów;
• stres;
• brak aktywności fizycznej.

Warto zaznaczyć, że w przebiegu zespołu jelita drażliwego stwierdzono obniżenie ilości bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, przy jednoczesnym wzroście ilości Escherichia coli, Streptoccocus, Clostridium spp. Towarzyszy temu zmiana proporcji pomiędzy Bacteroidetes a Firmicutes. Dlatego u osób chorych coraz większą uwagę zwraca się właśnie na florę bakteryjną organizmu.

IBS - objawy

Objawy zespołu jelita drażliwego mogą przyjmować różną postać, jako że wyróżnia się postać biegunkową, zaparciową i mieszaną tej choroby. Pacjenci mogą zmagać się z:

• biegunkami, zaparciami lub obiema dolegliwościami występującymi naprzemiennie;
• obecnością śluzu w stolcu;
• wzdęciami brzucha;
• bólem i dyskomfortem w obrębie jamy brzusznej;
• niestrawnością;
• zgagą i chorobą refluksową przełyku;
• zmianą wyglądu stolca - zwykle jest on luźniejszy.

W dłuższej perspektywie czasu pojawiają się też konsekwencje związane z powyższymi objawami, np. hemoroidy w związku z częstą koniecznością parcia. Pacjenci skarżą się też na spadek odporności, częste uczucie zmęczenia i osłabienia, wahania nastroju oraz problemy dermatologiczne. Wszystko to wiąże się z dysbiozą jelitową, jako że bakterie zasiedlające jelita pełnią w organizmie znacznie więcej funkcji, niż tylko wspieranie trawienia.

Zespół jelita drażliwego oddziałuje na psychikę i aspekt emocjonalny chorego. Muszą zmienić się bowiem jego nawyki żywieniowe, a dodatkowo pojawia się konieczność częstych wizyt w toalecie, co może prowadzić do obaw związanych z długotrwałym przebywaniem poza domem lub podróżowaniem.

Jak rozpoznać zespół jelita drażliwego?

Jeśli istnieje podejrzenie choroby takiej jak zespół jelita drażliwego, objawy są podstawą wywiadu zdrowotnego. Aktualnie w diagnostyce omawianej choroby obowiązują kryteria rzymskie III, opublikowane w 2006 roku. Zgodnie z nimi IBS to nawracający ból lub dyskomfort w obrębie brzucha przez co najmniej 3 dni w miesiącu przez ostatnie 3 miesiące powiązane z co najmniej 2 z wymienionych objawów:

1. poprawa po wypróżnieniu;
2. początek dolegliwości związany ze zmianą częstotliwości wypróżnień;
3. początek dolegliwości związany ze zmianą uformowania stolca.

Jednocześnie od wystąpienia dolegliwości do momentu ustalenia rozpoznania musi upłynąć co najmniej 6 miesięcy. Jak zbadać zespół jelita drażliwego za pomocą badań szczegółowych? Nie ma złotego standardu postępowania ani metody, która z całą pewnością potwierdzi to schorzenie. Zdecydowaną podstawą są jednak: badania krwi, moczu i stolca, gastroskopia, kolonoskopia oraz USG jamy brzusznej.

Leczenie zespołu jelita drażliwego

Jak leczyć nadwrażliwość jelita w przebiegu IBS? Niestety ze względu na brak znajomości dokładnych przyczyn postępowanie jest znacznie utrudnione. Metody dobierane są indywidualnie do pacjenta, często drogą prób i błędów. W każdym przypadku konieczne jest jednak przestrzeganie następujących zaleceń:

• rezygnacja z alkoholu i papierosów;
• systematyczna aktywność fizyczna, zwłaszcza o charakterze aerobowym i wytrzymałościowych;
• probiotykoterapia;
• unikanie nadmiernego, niepotrzebnego przyjmowania leków, zwłaszcza antybiotyków i NLPZ;
• zdrowa, zbilansowana dieta;
• spożywanie posiłków niewielkich objętościowo, lecz częściej, najlepiej w równych odstępach czasu i o stałych porach;
• unikanie stresu, a jeśli nie jest to możliwe, korzystanie z metod relaksacyjnych i nauka radzenia sobie z nim bądź wizyty u psychoterapeuty;
• wysypianie się;
• wysoki poziom nawodnienia organizmu, co najmniej 1,5 l wody dziennie.

Jednocześnie chory na IBS musi wykonywać systematyczne badania kontrolne, także w kontekście poziomu witamin i minerałów, aby w razie konieczności szybko wdrożyć suplementację. Powyższe postępowanie może doprowadzić do osłabienia epizodów dolegliwości oraz wydłużenia okresów remisji, a więc ostatecznie do poprawy ogólnego stanu zdrowia.

Dieta w zespole jelita drażliwego - co włączyć do jadłospisu, a czego unikać?

Zespół jelita drażliwego wymaga specjalnego postępowania żywieniowego. W tej jednostce chorobowej coraz większym powodzeniem i zainteresowaniem cieszy się dieta Low FODMAP. Jej podstawą jest eliminacja składników określanych akronimem FODMAP, w skład których wchodzą: oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole. Są to węglowodany, które w jelicie cienkim wchłaniają się bardzo słabo, a w jelicie grubym wykazują działanie osmotyczne i nasilają fermentację. Zjawiska te stanowią główne mechanizmy wywołujące objawy IBS. Zgodnie z zasadami diety Low FODMAP z jadłospisu osoby chorej należy wykluczyć:

• warzywa takie jak czosnek, cebula, szparagi, kalafior, groszek zielony;
• owoce takie jak jabłka, czereśnie, mango, gruszki, śliwki, nektarynki oraz wszelkie owoce suszone;
• mleko, kefir, maślankę, twaróg;
• strączki;
• przetworzone mięso;
• fast-foody i słodycze;
• produkty zbożowe z żyta, jęczmienia i pszenicy;
• miód, ksylitol i wszelkie produkty zawierające syrop glukozowo-fruktozowy;
• pistacje i orzechy nerkowca.

Bez względu na stosowaną dietę należy natomiast wykluczyć źródła tłuszczów nasyconych i żywność wysoko przetworzoną. Produkty polecane pacjentom z zespołem jelita drażliwego zależą natomiast od tego, czy zmagają się oni z postacią biegunkową, czy zaparciową. Przy biegunkach sprawdzą się produkty zawierające skrobię, dania lekkostrawne i woda (należy dużo pić, aby nie dopuścić do odwodnienia). Przy zaparciach rekomenduje się dietę bogatoresztkową. Aby nie doszło do niedoborów pokarmowych, początkowo dietę powinien układać dietetyk kliniczny.