Choroby reumatyczne u dzieci

Układowe choroby tkanki łącznej, w tym choroby reumatyczne, charakteryzują się przewlekłym stanem zapalnym. Objawy zwykle nasilają się powoli w ciągu kilku tygodni czy miesięcy, jednak u dzieci często obserwuje się gwałtowny początek i obecność ciężkich zaostrzeń. Diagnostyką i leczeniem powinien zajmować się reumatolog dziecięcy, ponieważ przebieg choroby i leczenie różnią się od tych, które występują u pacjentów dorosłych. 

Częste choroby reumatyczne u dzieci

Schorzenia reumatyczne należą do chorób układowych, co oznacza, że każdy narząd i układ mogą zostać objęte procesem zapalnym. W przypadku młodych pacjentów występują znacznie rzadziej, niż u dorosłych, lecz mimo tego są sporym wyzwaniem dla lekarzy i specjalistów. Zatem dlaczego dzieci bolą stawy i skąd biorą się tego typu schorzenia? Przyczyny chorób reumatycznych nie zostały dokładnie poznane, dlatego ich leczenie jest tym bardziej skomplikowane. Uważa się, że na ich wystąpienie wpływa połączenie czynników genetycznych (płeć, allele HLA klasy I i II, geny kodujące, cytokiny, cząsteczki adhezyjne, białka przenoszące sygnały) i środowiskowych (zakażenia, urazy).

Najczęściej diagnozowane choroby reumatologiczne u dzieci to m.in.:

• młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów — przewlekły proces zapalny jest inicjowany i podtrzymywany przez reakcje immunologiczne. Stan zapalny toczy się pierwotnie w błonie maziowej stawów, następnie zaś w tkankach okołostawowych, ścięgnach i mięśniach;
• młodzieńczy toczeń rumieniowaty układowy — dochodzi do produkcji przeciwciał przeciwko różnym składnikom jądra komórkowego, w efekcie czego rozwija się nefropatia toczniowa i zapalenie naczyń. Objawy mogą dotyczyć układu nerwowego i krążenia;
• młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe — podłoże stanowi waskulopatia, manifestująca się zapaleniem mięśni, zmianami na skórze oraz możliwym zajęciem narządów wewnętrznych;
• twardzina wieku rozwojowego — prowadzi do zmian strukturalnych skóry i narządów wewnętrznych, będących skutkiem postępującego procesu zapalnego i włóknienia, czego konsekwencją jest upośledzenie ich funkcji;
• zapalenie naczyń wieku rozwojowego — to szeroka grupa chorób, do której należą m.in.: zapalenie tętnic typu Takayasu, choroba Kawasaki, choroba Schönleina-Henocha czy  choroba Behçeta;
• gorączka reumatyczna — wielonarządowa choroba zapalna rozwijająca się na podłożu autoimmunologicznym w odpowiedzi na zakażenie gardła paciorkowcem β-hemolizującym grupy A. Objawia się zapaleniem serca i stawów, pląsawicą, guzkami podskórnymi oraz rumieniem brzeżnym.

Chorób reumatycznych u dzieci jest jednak znacznie więcej, a bez względu na rodzaj każda musi być jak najszybciej zdiagnozowana. Wczesne rozpoznanie zwiększa rokowania oraz obniża ryzyko pojawienia się niepożądanych powikłań.

Choroby reumatyczne u dzieci — objawy

Wczesne wysunięcie podejrzenia choroby reumatycznej i jej rozpoznanie u dziecka prowadzą do szybkiego rozpoczęcia terapii i skutecznej kontroli choroby, a co się z tym wiąże – decydują o dalszym jej przebiegu w dzieciństwie i wieku dorosłym. Jakie objawy z dużym prawdopodobieństwem wskazują na choroby reumatyczne u dzieci? Są to przede wszystkim:

• bóle stawów w ciągu dnia i ich stany zapalne — zwłaszcza jeśli utrzymują się powyżej 4 tygodni. Przykładowo dolegliwości te trwające ponad 6 tygodni są typowym objawem młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów (MIZS);
• sztywność poranna stawów i ból pojawiający się po nocnym odpoczynku;
• objawy ogólnoustrojowe towarzyszące dolegliwościom narządu ruchu — w tym gorączka, złe samopoczucie, nagła utrata masy ciała bez konkretnych przyczyn, spowolnienie rozwoju;
• gorączka trwająca dłużej niż 2 tygodnie, która raz dziennie wzrasta do 39 stopni C, zaś następnie powraca do 37 stopni C;
• przewlekłe bóle mięśni;
• powiększenie węzłów chłonnych;
• przewlekły ból brzucha i krwawienia z przewodu pokarmowego;
• mnogie zapalenia pojedynczych nerwów, drgawki, neuropatie i inne objawy ze strony układu nerwowego niemające przyczyny neurologicznej;
• łuszczyca towarzysząca dolegliwościom bólowym stawów.

Najbardziej charakterystycznym objawem chorób reumatycznych u dzieci jest jednak zapalenie stawów. Może ono towarzyszyć niemal każdemu schorzeniu reumatologicznemu. Warto wiedzieć, że w chorobach reumatycznych zazwyczaj nie obserwuje się zaczerwienienia stawu, natomiast występuje ból o różnym nasileniu oraz ewentualnie obrzęk.

Istnieje wiele różnych chorób reumatycznych, które mogą rozwinąć się u dziecka. Poza objawami klasycznymi każda z nich może objawiać się na swój specyficzny sposób. Przykładem jest choćby plamica Schönleina-Henocha, w której przebiegu na ciele pacjenta pojawia się wysypka (bąble pokrzywkowe, plamy rumieniowe, czerwone guzki). Dlatego zaobserwowanie jakichkolwiek niepokojących dolegliwości o charakterze przewlekłym i zapalnym jest pilnym wskazaniem do wizyty u reumatologa dziecięcego, który przeprowadzi szczegółową diagnostykę.

Jak zdiagnozować chorobę reumatyczną u dziecka?

Zadaniem rodziców jest zaobserwowanie niepokojących objawów, które występują u dziecka. Jeśli tak się stanie, zwykle postępowaniem pierwszego wyboru jest wizyta u lekarza rodzinnego, który zleca badania diagnostyczne i na ich podstawie kieruje do reumatologa dziecięcego, jeśli pojawi się taka potrzeba. Można również od razu skierować się do specjalisty reumatologii. Przy podejrzeniu choroby reumatycznej wykonuje się przede wszystkim następujące badania laboratoryjne:

• pełna morfologia krwi;
• OB i CRP wskazujące na stany zapalne;
• kwas moczowy;
• ASO — antystreptolizyna O;
• RF — czynnik reumatoidalny;
• przeciwciała anty-CCP;
• płytki krwi (trombocyty);
• kreatynina;
• HLA-B27;
• przeciwciała przeciwko HCV, HBV, EBV, CMV;
• witamina D.

Koniecznym badaniem obrazowym jest natomiast USG stawów, w których występują dolegliwości odczuwane przez dziecko. Jeśli jest taka konieczność, lekarz może zlecić rezonans magnetyczny tych stawów, przeważnie jednak USG w zupełności wystarczy. W zależności od wyników dziecko może zostać skierowane na badania specjalistyczne, np. RTG klatki piersiowej czy USG jamy brzusznej, jednak są one dobierane zawsze indywidualnie i nie należą do pakietu badań podstawowych przy chorobach reumatologicznych u dzieci. 

Czy chorobę reumatyczną u dziecka można wyleczyć?

Choroby reumatologiczne mają charakter przewlekły i często postępujący, a działania terapeutyczne są objawowe. Jeśli jednak zostaną wcześnie zdiagnozowane i dzięki temu rozpocznie się odpowiednie leczenie, można uzyskać długotrwałą remisję jeszcze zanim dojdzie do wystąpienia powikłań. Nie ma jednak możliwości całkowitego wyleczenia danej choroby. Zawsze istnieje ryzyko, że w przyszłości (nawet w dorosłym życiu) pojawią się czynniki (stres, choroba, uraz), które wyzwolą dolegliwości reumatyczne.