Afazja — czym jest? Jakie są rodzaje, przyczyny i objawy?

Zaburzenia mowy są poważnym problemem na wielu oddziałach szpitalnych, ponieważ wyraźnie pogarszają jakość życia pacjentów, uniemożliwiając im komunikowanie się z otoczeniem. Przykładem jest choćby afazja, będąca formą utraty mowy. Diagnostyką i leczeniem afazji zajmuje się neurologopeda dziecięcy (w przypadku młodszych pacjentów) lub neurologopeda dorosłych, jako że dolegliwość wiąże się z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.

Afazja — co to właściwie jest?

Zgodnie z definicją, afazja to utrata zdolności językowych (posługiwania się mową i jej rozumienia) w różnych zakresach. Może odnosić się do niezdolności rozumienia wypowiadanych przez innych słów, niemożności samodzielnego wypowiadana logicznych zdań lub problemów z nazewnictwem przedmiotów, które dotychczas były pacjentowi dobrze znane. O afazji mówi się wówczas, gdy pacjent wcześniej nie miał żadnych problemów z mową, jednak wskutek urazu lub choroby układu nerwowego utracił tę zdolność. 

Czy afazja może się cofnąć? Nie ma dobrej odpowiedzi na to pytanie. U niektórych pacjentów obserwuje się samoistne cofanie zaburzenia mowy, u innych pomimo wdrożenia leczenia ustąpi jedynie połowiczo bądź nawet wcale. Jeszcze u innych cofnie się całkowicie, jednak dopiero po tygodniach i miesiącach terapii. Każdy przypadek musi być rozważany indywidualnie, a rokowania zależą od przyczyn afazji.

Afazja — rodzaje

W medycynie wyróżnia się następujące rodzaje afazji:

• afazja ruchowa (inaczej afazja motoryczna) - ma miejsce wówczas, gdy w obrazie klinicznym dominują objawy związane z upośledzeniem zdolności mowy;
• afazja czuciowa (inaczej afazja sensoryczna) - ma miejsce wówczas, gdy w obrazie klinicznym dominują objawy związane z upośledzeniem rozumienia mowy;
• afazja ruchowo-czuciowa — pojawiają się zaburzenia zarówno rozumienia mowy, jak i posługiwania się nią.

Pojęcie afazji nie dotyczy żadnej konkretnej choroby. Opisuje bowiem pewną grupę objawów wywołanych uszkodzeniem mózgu, którego przyczyny mogą być rozmaite. Nieco odrębnym problemem w neurologopedii dziecięcej jest afazja rozwojowa, odnosząca się do specyficznych zaburzeń rozwoju mowy i języka u dzieci, które pomimo prawidłowego słuchu i normy intelektualnej mają trudności z nabywaniem i rozumieniem mowy. Taka afazja u dziecka wymaga pilnego kontaktu ze specjalistą, ponieważ rzutuje negatywnie na dalszy rozwój.

Afazja — przyczyny

Zarówno afazja u dzieci, jak i u pacjentów dorosłych, najczęściej wynika z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, w którym znajdują się ośrodki odpowiedzialne na rozumienie mowy i posługiwanie się nią. Uszkodzenia te mogą być konsekwencją doznanych urazów mechanicznych lub przebytych chorób. W gronie możliwych przyczyn znajdują się zwłaszcza:

• udar mózgu;
• uraz mózgu (stłuczenie, wstrząśnienie);
• choroba nowotworowa układu nerwowego;
• guzy mózgu;
• zatrucia;
• pęknięcie tętniaka mózgu lub inna forma wylewu krwi do mózgu;
• choroby przebiegające z otępieniem, np. choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona.

Należy pamiętać, że afazja rozwojowa u dzieci nie jest konsekwencją niepełnosprawności intelektualnej, niedosłuchu, porażenia mózgowego czy wszelkiego rodzaju całościowych zaburzeń rozwojowych. Wywołuje ją uszkodzenie niektórych struktur mózgowia, nierzadko w formie mikrourazów o nieznanej genezie.

Afazja u dzieci — objawy

Afazja mowy może objawiać się na kilka różnych sposobów. Obserwuje się trudności z mówieniem, rozumieniem mowy oraz czynnościami z nimi związanymi, takimi jak czytanie, powtarzanie, śpiewanie. Przejawem afazji mogą być:

• zaburzenia pisania;
• zaburzenia płynności mowy i niemożność wypowiadania zrozumiałych zdań;
• trudności w czytaniu, których wcześniej nie było;
• brak rozumienia słowa mówionego i pisanego;
• zaburzenie tempa mowy;
• zastępowanie słów wyjaśnieniami (np. zamiast słowo “bułka” pacjent prosi o “coś do jedzenia”);
• utrata zdolności nazewnictwa przedmiotów, także tych codziennego użytku;
• niemożność powtarzania słów i zdań po innych rozmówcach;
• problemy z uczeniem się nowych słów i zapamiętywaniem ich znaczenia;
• przekręcanie wyrazów (np. mówienie “siep” zamiast “pies”);
• widoczny wysiłek w inicjowaniu wypowiedzi.

Towarzyszyć temu mogą inne objawy neurologiczne, w zależności od tego, co spowodowało afazję. 

Afazja — leczenie

Jeśli tylko jest to możliwe, należy usunąć przyczynę afazji. Taka możliwość pojawia się np. przy zatruciach organizmu, gdzie za pomocą płukania żołądka czy odpowiednich leków oczyszcza się ustrój i przywraca jego równowagę. W wielu sytuacjach nie ma takiej możliwości. Bez względu na przyczynę afazji rekomenduje się terapię neurologopedyczną. Sesje powinny odbywać się systematycznie, najlepiej codziennie lub kilka razy w tygodniu, przy zaangażowaniu pacjenta w pracę samodzielną w domu, np. wspólnie z bliskimi osobami.

Nie istnieją leki na afazję, jednak w aptece zakupić można preparaty, które wspomagają funkcjonowanie układu nerwowego, usprawniają procesy uczenia się, pamięci, zwiększają uwagę i koncentrację, które można stosować pomocniczo.