Alergia na jad owadów - co robić, gdy dojdzie do ukąszenia?

Spis treści:

Czym jest alergia na jad owadów i jak może się objawić?

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych występuje u około 3-5% populacji Europy i Stanów Zjednoczonych, przez co stanowi ważny i trudny problem medyczny, co wynika z faktu, że reakcje po użądleniu mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. Alergia na jad owadów to reakcja układu odpornościowego na toksyny zawarte w jadzie niektórych owadów, zwłaszcza takich jak osy czy pszczoły.

Układ odpornościowy (immunologiczny) traktuje jad jako zagrożenie i uruchamia reakcję obronną, która może być nadmierna i niebezpieczna. Wydzielane są substancje takie jak histamina, które powodują charakterystyczne objawy alergiczne. Taka nadwrażliwość może mieć różną intensywność — u niektórych osób objawy obejmują lekkie reakcje skórne, u innych zaś stanowią zagrożenie życia, obejmując duszności czy wstrząs anafilaktyczny.

Dokładne przyczyny rozwoju alergii wciąż nie zostały w pełni poznane. Nie wiadomo, dlaczego u niektórych takie uczulenie się rozwija, a układ odpornościowy reaguje błędnie, podczas gdy w przypadku innych jad owadów nie wywołuje większych reakcji i jest dla organizmu neutralny.

Jakie owady mogą wywołać reakcję alergiczną po ukąszeniu?

Reakcje alergiczne po ukąszeniu owadów dotyczą zdecydowanie najczęściej tzw. owadów błonkoskrzydłych, czyli takich, które m.in. mają 2 pary przezroczystych skrzydeł (przednia para jest większa) oraz posiadają gryząco-liżące narządy gębowe. Do tego grona zalicza się blisko 150 tysięcy opisanych aktualnie gatunków, jednak nie wszystkie spośród nich wywołują reakcje alergiczne.

Objawy po ukąszeniu dotyczą głównie owadów takich jak: pszczoły, osy, trzmiele, szerszenie. Warto jednak zaznaczyć, że wiele osób wykazuje uczulenie również na jad mrówek, komarów, kleszczy oraz meszków. Co więcej, niektóre osoby są uczulone wyłącznie na jad konkretnego gatunku – np. tylko na osy, ale nie na pszczoły. Dlatego tak ważna jest szczegółowa diagnostyka alergologiczna.

Jakie są objawy reakcji alergicznej na jad owadów?

Jeśli stwierdzona zostanie alergia na jad owadów, objawy powinny być znane każdej osobie uczulonej oraz jej bliskim, którzy będą mogli odpowiednio zareagować w sytuacji alarmowej. Jeden z klasycznych podziałów objawów po ukąszeniu przez owada zgodnie ze stopniem ich ciężkości prezentuje się następująco:

• I — uogólniona pokrzywka, świąd, złe samopoczucie, niepokój;
• II — jeden z wyżej wymienionych objawów, a dodatkowo co najmniej 2 objawy z następujących: obrzęk naczynioruchowy, ucisk w klatce piersiowej, nudności lub wymioty, biegunka, ból brzucha, zawroty głowy
• III — jeden z wyżej wymienionych objawów, a dodatkowo co najmniej 2 objawy z następujących: duszność, świsty, stridor, dyzartria, chrypka, słabość, splątanie, silny lęk;
• IV — jeden z wyżej wymienionych objawów, a dodatkowo co najmniej 2 objawy z następujących: spadek ciśnienia tętniczego, omdlenie, utrata przytomności, nietrzymanie moczu/stolca, sinica.

Łagodne objawy miejscowe po ukąszeniu przez owada, takie jak: świąd lub pieczenie, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu ukąszenia oraz ból i uczucie ciepła są normalne dla większości osób, o ile nie obejmują przy tym dolegliwości ogólnoustrojowych oraz o ile dość szybko łagodnieją i znikają (każdy kolejny dzień powinien sprawić, że objawy miejscowe się wyciszają).

Co zrobić bezpośrednio po ukąszeniu owada, jeśli wystąpi alergia?

W pierwszej kolejności powinno się sprawnie ocenić występujące dolegliwości. Jeśli są one łagodne lub lekko umiarkowane, można poradzić sobie z nimi domowymi metodami, a więc samodzielnie. Jeśli jednak są mocno umiarkowane lub ciężkie, najlepiej jak najszybciej wdrożyć pierwszą pomoc i zadzwonić po karetkę pogotowia — zwłaszcza jeśli pojawiają się objawy takie jak: duszności, obrzęk krtani i gardła, utrata głosu, omdlenie, silne bóle i zawroty głowy, wymioty.

Jeśli objawy są lekkie, często wystarczy przyłożyć do miejsca ukąszenia zimny okład, wcześniej upewniając się, że żądło zostało wyjęte. Mając w domu leki przeciwhistaminowe, należy podać je osobie poszkodowanej — takie farmaceutyki powinny znajdować się w gospodarstwie domowym każdego alergika.

Jakie pierwsze kroki podjąć w przypadku silnej reakcji alergicznej?

Jeśli występujące objawy są ciężkie, należy szybko upewnić się, że żądło lub owad nie mają styczności z ciałem poszkodowanej osoby. Następnie dzwoni się po pogotowie ratunkowe lub prosi o wykonanie tej czynności osobę stojącą najbliżej, tym samym samodzielnie mając czas na dalsze czynności ratunkowe.

Jeśli osoba poszkodowana jest przytomna, najlepiej ułożyć ją na plecach z uniesionymi nogami (co poprawia krążenie), natomiat gdy wymiotuje lub traci przytomność, zdecydowanie korzystniej sprawdzi się pozycja boczna bezpieczna. Należy też jak najszybciej użyć autostrzykawki z adrenaliną (np. EpiPen), wstrzykując ją najlepiej w udo, przez ubranie. Zadziała najszybciej, jeśli podana zostanie w ciągu pierwszych minut. Bardzo często osoby uczulone na owady mają ten lek przy sobie. Jeśli nie mamy adrenaliny, można takiej osobie podać lek przeciwhistaminowy, oczekując na przyjazd pogotowia.

Jakie leki pomagają w leczeniu reakcji alergicznych po ukąszeniu owada?

Leki optymalne dla danego alergika powinny być zawsze dobierane indywidualnie. To lekarz alergolog ustala, które konkretnie farmaceutyki oraz jakie ich dawki będą skuteczne i bezpieczne dla danej osoby. Pod uwagę bierze się choroby współistniejące, przeciwwskazania do stosowania leków przeciwalergicznych, zaawansowanie alergii, wiek i ogólny stan zdrowia pacjenta oraz wiele innych czynników.

Leki można podzielić jednak na:

• łagodzące objawy miejscowe — antyhistaminiki doustne (np. cetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna), maści z hydrokortyzonem o działaniu przeciwzapalnym, zmniejszającym zaczerwienienie i świąd oraz preparaty chłodzące lub z mentolem, przynoszące chwilową ulgę;
• łagodzące objawy umiarkowane przy reakcji ogólnoustrojowej — antyhistaminiki II generacji (działają szybciej i nie powodują senności), sterydy doustne (np. prednizon przepisywany jedynie na zlecenie lekarza), beta-mimetyki wziewne (np. salbutamol, pomocne przy duszności);
• łagodzące ciężkie objawy i wstrząs anafilaktyczny — adrenalina w autostrzykawce (np. EpiPen, Emerade, jako leki pierwszego rzutu), sterydy dożylne lub doustne, leki przeciwhistaminowe dożylne.

Warto podkreślić, że choć adrenalina działa najszybciej, jej efekt może być krótkotrwały — dlatego zawsze trzeba wezwać pogotowie ratunkowe pomimo wdrożenia pierwszej pomocy.

Kiedy konieczna jest pomoc medyczna przy ukąszeniu przez owada?

Natychmiastowa, jak najszybsza pomoc wskazana jest przy wystąpieniu następujących objawów po ukąszeniu przez owada:

• trudności z oddychaniem, duszności;
• pokrzywka obejmująca całe ciało;
• przyspieszone tętno, tachykardia;
• bladość skóry i zlewne poty;
• silne zawroty głowy;
• osłabienie i omdlenie;obrzęk ust, gardła, twarzy, krtani, szyi.

Wskazują one na rozwój wstrząsu anafilaktycznego. Wskazaniem do wezwania profesjonalnej pomocy jest też silna reakcja miejscowa, a więc na przykład:

• obrzęk obejmujący całą kończynę, a nie jedynie miejsce ukąszenia;
• gorączkę i silne zaczerwienienie całej kończyny lub większego obszaru ciała, niż okolica wkłucia się owada.

Jeśli jakiekolwiek objawy związane z ukąszeniem owada mają tendencję do nasilania się lub rozprzestrzeniania na większe partie ciała, także należy skonsultować się z personelem medycznym.