Choroby siatkówki oka — jakie występują najczęściej?

Choroby siatkówki oka zawsze wymagają pilnej konsultacji okulistycznej, ponieważ narząd wzroku uznawany jest za jeden z najważniejszych i niezbędnych do komfortowego, prawidłowego funkcjonowania na co dzień. Lekarz okulista pomoże znaleźć przyczynę problemów oraz wdroży skuteczne leczenie. Ignorowanie dolegliwości może doprowadzić nawet do ślepoty.

Najczęstsze choroby siatkówki oka

Siatkówka oka jest przezroczystą, cienką błoną wyścielającą wnętrze gałki ocznej. Jej centralną częścią jest plamka, stanowiąca miejsce odpowiadające za ostrość widzenia. To właśnie tutaj powstają kolorowe obrazy o najwyższej rozdzielczości. Najczęstszą przyczyną chorób siatkówki są procesy zwyrodnieniowe samoistne lub związane z chorobami ogólnoustrojowymi. W grupie chorób siatkówki znaleźć można wiele patologii, jednak doświadczony lekarz okulista z łatwością potrafi je zdiagnozować.

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD)

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD) to przewlekła i postępująca choroba, najczęściej występująca u osób powyżej 50. roku życia (wówczas przyjmuje postać zwyrodnienia starczego). Jej istotą jest tworzenie się patologicznych naczyń krwionośnych w obrębie błony naczyniowej oka, wskutek czego dochodzi do odpływu elementów morfotycznych krwi z fizjologicznych naczyń do tych nowopowstałych. Pojawia się stan zapalny, a w obrębie plamki żółtej tworzą się bezpostaciowe złogi białkowo-tłuszczowe. Dokładne przyczyny tego zjawiska nie zostały poznane, choć ma ono tendencję do występowania rodzinnego.

Zwyrodnienie plamki żółtej może przybrać jedną z dwóch form: 

• suchą, która ma łagodniejszy przebieg, a jej podłożem jest powstawanie na siatkówce złogów zwanych druzami;
• mokrą, która może występować także u osób młodych. Odpowiada za ponad 90% przypadków utraty wzroku, a jej istotą jest tworzenie się nadmiernej liczby patologicznych naczyń krwionośnych.

Często postać sucha przekształca się w mokrą, jeśli nie jest odpowiednio leczona. 

Retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa jest bardzo częstą chorobą siatkówki oka, w której przebiegu dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych w obrębie tej struktury. Bezpośrednią przyczyną patologii jest długo utrzymujący się podwyższony poziom glukozy, co ma miejsce u diabetyków, czyli osób chorujących na cukrzycę. W przebiegu cukrzycy tworzą się zmiany proliferacyjne – krwotok przedsiatkówkowy, wylew krwi do ciała szklistego, trakcyjne odwarstwienie siatkówki, cukrzycowy obrzęk plamki, jaskra neowaskularna. Szacuje się, że u pacjentów z cukrzycą typu 1 retinopatia cukrzycowa po 15 latach występuje w 8 na 10 przypadków, natomiast u pacjentów z cukrzycą typu 2 po 20 latach – w około 60% przypadków.

Aby zapobiec rozwojowi retinopatii cukrzycowej, należy kontrolować przebieg choroby i unikać czynników ryzyka, takich jak palenie papierosów, otyłość, nadciśnienie tętnicze. W innym razie konsekwencją będzie utrata wzroku, czego najbardziej obawiają się pacjenci z tą chorobą. Konieczne są systematyczne kontrole okulistyczne.

Zmiany zwyrodnieniowe obwodu siatkówki

Zmiany zwyrodnieniowe obwodu siatkówki stanowią niebezpieczeństwo powstania przedarcia, pęknięcia i odwarstwienia siatkówki. Często współistnieją z krótkowzrocznością i to właśnie wady wzroku są kluczowym czynnikiem ryzyka. Najczęściej diagnozowaną postacią zmian zwyrodnieniowych jest zwyrodnienie kraciaste, stanowiąc nawet do 40% wszystkich przypadków. W jego przebiegu na siatkówce tworzą się liczne, lecz niewielkie przedarcia. 

Inną formą zwyrodnienia siatkówki jest zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, w którego przebiegu dochodzi do stopniowej utraty fotoreceptorów oka. Pojawia się zawężenie pola widzenia, ślepota nocna, upośledzenie widzenia centralnego w późniejszych etapach rozwoju. Zauważono, że objawy ujawniają się w 75% chorych przed 30. rokiem życia. Dość nietypową odmianą zwyrodnienia barwnikowego jest zespół Ushera. Oprócz zawężania pola widzenia i ślepoty nocnej występuje wówczas także duży niedosłuch obustronny.

Niedrożność naczyń żylnych siatkówki

Zakrzep żyły siatkówki polega na zamknięciu światła głównego żyły siatkówki (całego pnia naczyniowego), w efekcie czego krew nie może swobodnie przez nią przepływać. Zakrzep lokalizujący się w rejonie plamki znacznie upośledza ostrość widzenia i doprowadza do obrzęku plamki. Dwa główne powikłania zakrzepu gałęzi żyły środkowej siatkówki to przewlekły obrzęk plamki i wtórna neowaskularyzacja naczyń siatkówki. Do zakrzepu może dojść wskutek nadciśnienia, skaz krwotocznych, chorób nowotworowych, jaskry i wad wzroku. Częstość występowania problemu wzrasta wraz z wiekiem. 

Kluczowym i często pierwszym objawem niedrożności naczyń żylnych siatkówki jest nagłe, bezbolesne pogorszenie widzenia. Może temu towarzyszyć zaburzenie reakcji źrenicy na światło. Wymagane jest pilne leczenie, ponieważ szacuje się, że zaledwie 10% chorych wraca do wcześniejszej ostrości widzenia. W przypadku zakrzepu z niedokrwieniem istotne staje się szybkie podjęcie terapii laserowej (panfotokoagulacja).

Odwarstwienie siatkówki

Odwarstwienie siatkówki ma miejsce wówczas, gdy warstwa nerwowo-czuciowa siatkówki oddzieli się od warstwy barwnikowej. Niestety problem bardzo często długo przebiega bezobjawowo, co opóźnia postawienie rozpoznania i wdrożenie leczenia. W późniejszym czasie zmiany w siatkówce oka doprowadzą jednak do wystąpienia błysków i mroczków, spadku ostrości widzenia oraz mgły przed oczami. Jeśli odwarstwienie siatkówki zostanie zauważone we wczesnych stadiach rozwoju, można skutecznie leczyć je farmakologicznie. Bardziej zaawansowane przypadki wymagają już jednak leczenia chirurgicznego. 

Siatkówczak

Siatkówczak (inaczej: retinoblastoma) jest najczęściej diagnozowanym złośliwym nowotworem wewnątrzgałkowym u dzieci. Nieleczony może prowadzić nawet do śmierci. Jego przyczyny wciąż nie zostały w pełni poznane, podobnie jak ma to miejsce przy wszelkich innych chorobach nowotworowych. Wczesne zdiagnozowanie choroby i wdrożenie leczenia daje jednak dobre rezultaty — pozwala na wyleczenie aż w 90% przypadków.

W większości przypadków pierwsze objawy choroby występują już w 1. roku życia. Gdy dziecko zacznie już mówić, może skarżyć się na biały odblask z dna oka (tzw. objaw białej źrenicy, leukokoria), czemu towarzyszy zez. Nieleczony lub oporny na leczenie siatkówczak daje przerzuty do innych narządów, co jest szczególnie niebezpieczne.

Choroba Stargardta — młodzieńcze zwyrodnienie plamki

Omawiana choroba przebiega ze stopniową degeneracją fotoreceptorów i komórek nabłonka barwnikowego siatkówki w obrębie plamki. Początkowo obserwuje się szybki zanik ostrego, centralnego widzenia, po czym dochodzi do różnego rodzaju zaburzeń widzenia, np. w związku z rozróżnianiem barw. Objawy zazwyczaj pojawiają się u dzieci między 8. a 12. rokiem życia. Niemal wszystkie przypadki choroby są spowodowane dziedziczną wadą genetyczną, za co odpowiada mutacja w obrębie genu ABCR.

Jakie są objawy chorób siatkówki?

Jako że choroby siatkówki są niezwykle różnorodne, nie sposób ustalić jednego obrazu klinicznego dla nich wszystkich. Wszelkie niepokojące objawy związane z narządem wzroku należy zgłosić okuliście. Chcąc wymienić najczęstsze objawy uszkodzenia siatkówki oka, typowe dla większości chorób, należy wskazać następujące:

• błyski, męty, mroczki i kropki w polu widzenia;
• spadek ostrości widzenia;
• mniejsze lub większe ubytki w polu widzenia;
• czerwone lub szarawe punkty pogarszające widzenie.

Przeważnie dolegliwości te dotyczą wyłącznie jednego oka, np. tego, w którym doszło do utworzenia się zmian zwyrodnieniowych lub w którym utworzyły się patologiczne naczynia krwionośne. Obustronne występowanie objawów jest jeszcze bardziej niepokojące i nie można go bagatelizować. 

Jak często badać wzrok?

Rekomenduje się, aby każde dziecko odbywało kontrolę okulistyczną raz w roku, zaś każdy człowiek dorosły — raz na 2 lata. Dotyczy to osób bez problemów z narządem wzroku. Pacjenci z wadami wzroku powinni uczęszczać do okulisty raz do roku bez względu na wiek, natomiast osoby z grup ryzyka, w tym diabetycy i pacjenci z nadciśnieniem tętniczym, nawet dwukrotnie w ciągu roku. Dzięki temu może rozpoznać ewentualne patologie siatkówki (i inne) na wczesnych etapach ich rozwoju i szybko wdrożyć skuteczne leczenie, co pozwoli zachować prawidłowy wzrok. 

Czym najczęściej są spowodowane choroby siatkówki oka?

Uważa się, że choroby siatkówki oka najczęściej wynikają z wrodzonych bądź nabytych wad wzroku oraz chorób przewlekłych, których są powikłaniami. Takimi chorobami są zwłaszcza cukrzyca, nadciśnienie tętnicze i różnego rodzaju zaburzenia krążenia. Pod uwagę należy również wziąć stany zapalne w obrębie narządu wzroku, szczególnie siatkówki.  

Jak leczyć schorzenia siatkówki oka?

Nie ma jednej uniwersalnej metody leczenia chorób siatkówki oka — dobór postępowania zależy od rodzaju schorzenia, jego zaawansowania i przyczyn, a także od wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Większość problemów można trwale usunąć za pomocą laseroterapii lub technik chirurgii okulistycznej. Przykładowo odwarstwienie siatkówki można wyleczyć poprzez założenie specjalnej taśmy silikonowej lub wykonując witrektomię oka (operacyjne usunięcie ciała szklistego).