Endometrioza - objawy, diagnostyka, leczenie

Spis treści

• Czym jest endometrioza?
• Jakie są przyczyny endometriozy?
• Objawy endometriozy - na co zwrócić uwagę?
• Kiedy zgłosić się do lekarza?
• Diagnostyka endometriozy - jakie badania wykonać?
• Leczenie endometriozy - dostępne metody
• Endometrioza a płodność - co warto wiedzieć?

Czym jest endometrioza?

Endometrioza jest powszechnym, estrogenozależnym, łagodnym schorzeniem ginekologicznym, często skojarzonym z dolegliwościami bólowymi oraz niepłodnością. Wyróżnia się obecnością czynnych struktur błony śluzowej macicy poza jej jamą. Wnętrze macicy każdej kobiety wyścielone jest błoną śluzową zwaną właśnie endometrium, która co miesiąc (od momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej aż do menopauzy) ulega złuszczeniu i wydaleniu wraz z krwią menstruacyjną.

Niestety w niektórych przypadkach endometrium może wzrastać w zupełnie innych miejscach - najczęściej na otrzewnej miednicy mniejszej, jajnikach oraz przegrodzie odbytniczo-pochwowej, a w rzadkich przypadkach na przeponie, opłucnej i osierdziu, także tam ulegając złuszczaniu, co daje przykre dolegliwości odczuwane przez kobietę. Zgodnie z danymi statystycznymi endometrioza występuje u do 10% kobiet w wieku rozrodczym, nawet do 60% kobiet i nastolatek z dolegliwościami bólowymi miednicy mniejszej oraz do 50% kobiet z niepłodnością.

Jakie są przyczyny endometriozy?

Dokładne przyczyny endometriozy nie są znane, jednak udało się wyszczególnić jej podstawowe czynniki ryzyka (zjawiska predysponujące do jej rozwoju). Są nimi:

• zaburzenia wypływu krwi miesiączkowej, np. w związku z nieprawidłowościami anatomicznymi jajowodów;
• ekspozycja na dietylstilbestrol lub inne związki chemiczne, które mogą zakłócać czynność układu dokrewnego;
• przedłużona ekspozycja na endogenne estrogeny (np. z powodu wczesnej pierwszej miesiączki, późnej menopauzy bądź otyłości);
• krótkie cykle miesiączkowe;
• długie krwawienia miesiączkowe;
• niska masa urodzeniowa.

Ogniska endometriozy zlokalizowane w odległych miejscach są prawdopodobnie spowodowane rozsiewem drogą krwionośną lub transformacją metaplastyczną. Nie bez znaczenia pozostają również predyspozycje genetyczne. Potwierdzoną ciekawostką jest, że spożywanie czerwonego mięsa i kwasów nasyconych trans wiąże się z większym ryzykiem powstania potwierdzonej laparoskopowo endometriozy, z kolei jedzenie owoców, warzyw i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych Omega 3 zmniejsza to ryzyko. Także przedłużona laktacja i liczne ciąże działają ochronnie.

Objawy endometriozy – na co zwrócić uwagę?

Jeśli już wiemy, z czego może wynikać endometrioza, objawy muszą być dokładnie przeanalizowane, aby w razie czego jak najszybciej udać się do lekarza ginekologa. Niestety nie zawsze jest to proste, ponieważ nierzadko zdarza się, że endometrioza przebiega bezobjawowo przez długi czas. Objawy, które mogą nasuwać podejrzenie tej choroby, to:

• przewlekły ból miednicy występujący głównie w okresie okołomiesiączkowym, często pojawiający się również podczas współżycia;
• wyjątkowo bolesne miesiączkowanie;
• trudności z zajściem w ciąże, niepłodność;
• wzdęcia i nudności;
• dolegliwości bólowe lub dyskomfort podczas oddawania moczu i/lub stolca;
• bóle pleców.

Mogą pojawić się też objawy niespecyficzne, takie jak wahania nastroju, przewlekłe zmęczenie czy dolegliwości trawienne. Ból może pojawić się w ognisku endometriozy, zatem spore znaczenie ma jego lokalizacja. Przykładowo jeśli endometrium wzrośnie na przeponie, w obrazie klinicznym występować mogą duszności i trudności w głębokim oddychaniu.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Rozpoznanie endometriozy powinno nastąpić jak najszybciej, na co uwagę coraz częściej zwracają profesjonalni, doświadczeni lekarze ginekolodzy. Niestety udowodniono, że choroba wiąże się z wyraźnie większym ryzykiem chorób autoimmunologicznych oraz nowotworów jajnika: endometrioidalnego i jasnokomórkowego, jak również innych raków, w tym chłoniaka Hodgkina i czerniaka. Wczesne rozpoznanie pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia i zmniejszenie ryzyka powikłań oraz poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Wizyta u lekarza konieczna jest zawsze wtedy, gdy pojawią się jakiekolwiek objawy sugerujące endometriozę. Zwłaszcza jeśli są to bardzo silne dolegliwości bólowe (miesiączkowe i okołomiesiączkowe). Również chęć zajścia w ciążę przy częstych niepowodzeniach powinno skłonić do głębszej diagnostyki.

Diagnostyka endometriozy - jakie badania wykonać?

Diagnostyka endometriozy jest czasochłonna i trudna, ponieważ ostateczna diagnoza może być postawiona jedynie podczas laparotomii lub laparoskopii i powinna być potwierdzona histopatologicznie, natomiast u części kobiet endometrioza może przebiegać zupełnie bezobjawowo. Wstępne podejrzenie choroby ustala się na podstawie wywiadu zdrowotnego z pacjentką, jednak powinno to być poparte również szczegółowym badaniem USG oraz badaniami laboratoryjnymi krwi.

Leczenie endometriozy - dostępne metody

Leczenie endometriozy powinno być zarówno prowadzone pod okiem lekarza ginekologa, jak i samodzielnie w domu, modyfikując nawyki i styl życia. Przede wszystkim liczy się leczenie zachowawcze, które może znacząco zmniejszyć dolegliwości i przywrócić komfort życia kobiety. Mowa tutaj głównie o:

• zmianie diety - powinna ograniczać spożycie czerwonego mięsa, tłuszczów trans, żywności wysoko przetworzonej, słodyczy, nadmiaru soli, zaś powinna uwzględniać dużą ilość warzyw, owoców, ryb, olejów roślinnych bogatych w Omega 3, bakalii. Ważne jest też picie co najmniej 1,5 l wody dziennie;
• suplementacji - zwłaszcza witaminy D, kwasów Omega 3, witaminy C, witaminy E, probiotyków, kurkumy;
• fizjoterapii - terapia manualna o charakterze rozluźniającym, ćwiczenia oddechowe, mobilizacja przepony, suche igłowanie, kinesiotaping i indywidualnie dobrany zestaw ćwiczeń (inny w okresie zaostrzenia, inny w remisji) wyraźnie wpływają na przebieg choroby i komfort życia.

Dodatkowo pacjent może przyjmować farmakoterapię ustaloną przez lekarza ginekologa. Zwykle jest to leczenie hormonalne (środki progestynowe, analogi GnRH, doustne środki antykoncepcyjne, resweratrol). Ostatecznością jest leczenie chirurgiczne, które można podzielić na oszczędzające u kobiet w wieku rozrodczym planujących ciąże i radykalne u pacjentek nieplanujących ciąży oraz tych, u których nie ustąpiły objawy bólowe pomimo farmakoterapii. Głównymi wskazaniami do leczenia operacyjnego są bóle miednicy, niepłodność i torbiele endometrialne jajników.

Endometrioza a płodność - co warto wiedzieć?

Endometrioza może wyraźnie wpływać na płodność kobiet, zmniejszając ją. Jej ogniska mogą powodować niedrożność jajowodów, uszkodzenie struktury jajników oraz zaburzenia owulacji. Dodatkowo płyn otrzewnowy u takich pacjentek może negatywnie wpływać na ruchliwość plemników, co utrudnia zapłodnienie. Szacuje się, że nawet do 50% kobiet zmagających się z niepłodnością cierpi na endometriozę.

Należy jednak wiedzieć, że pomimo takich trudności, wciąż możliwe jest zajście w ciąże, donoszenie jej i poród siłami natury. Pacjentka powinna jednak pozostawać pod opieką doświadczonego lekarza aż do rozwiązania, wykonując wszelkie zalecane badania kontrolne oraz stosując się do wszystkich zaleceń. Powinna też prowadzić możliwie najzdrowszy tryb życia, włącznie ze zbilansowaną dietą, suplementacją, unikaniem stresu, wysypianiem się i systematyczną aktywnością fizyczną.