Neuropatia cukrzycowa - objawy, diagnostyka, możliwości leczenia

Spis treści:

Czym jest neuropatia cukrzycowa i jak się rozwija?

Bardzo poważnym tematem wśród diabetyków (osób chorujących na cukrzycę) jest neuropatia cukrzycowa. Co to jest i do jakiego lekarza z neuropatią cukrzycową udać się najpierw? Mianem neuropatii cukrzycowej określa się obecność subiektywnych lub klinicznych cech uszkodzenia obwodowego układu nerwowego występujących w przebiegu cukrzycy, po wykluczeniu innych możliwych przyczyn stwierdzanych objawów. Problem leczy lekarz neurolog.

Rozwój neuropatii cukrzycowej można przedstawić w 3 prostych krokach:

1. przewlekła hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych zaopatrujących nerwy;
2. dochodzi do niedotlenienia i niedożywienia nerwów, co skutkuje ich degeneracją;
3. w miarę postępu choroby pojawiają się objawy neurologiczne – od łagodnych do bardzo poważnych.

Neuropatia cukrzycowa może dotyczyć każdej części obwodowego układu nerwowego. Ryzyko jej wystąpienia wzrasta wraz z czasem trwania cukrzycy i nasileniem hiperglikemii, sporadycznie neuropatia może pojawić się także w sposób nagły, wywołana hipoglikemią. Powikłanie to należy rozważyć u wszystkich osób chorujących na cukrzycę typu 2 oraz u pacjentów z cukrzycą typu 1 trwającą co najmniej 5 lat. Już w momencie rozpoznania cukrzycy neuropatię można stwierdzić u 7,5% pacjentów, a po 25 latach trwania cukrzycy dotyczy ona ponad 50% chorych.

Jakie są główne objawy neuropatii cukrzycowej?

Objawy zgłaszane przez pacjentów z neuropatią cukrzycową są konsekwencją zajęcia procesem chorobowym części czuciowej, ruchowej i/kub autonomicznej układu nerwowego. Wyróżnia się więc:

• neuropatię czuciowo-ruchową — drętwienie, mrowienie, pieczenie, ból kończyn (szczególnie stóp i dłoni), osłabienie mięśni. Patologia dotyczy najpierw nerwów zawierających najdłuższe aksony, czego rezultatem jest dystalna lokalizacja objawów w pierwszej fazie choroby, wywołując w kończynach dolnych charakterystyczne „skarpetkowe” zaburzenia czucia. Gdy objawy rozszerzają się na obszar powyżej kolan, zmiany mogą pojawić się także w kończynach górnych;
• neuropatię autonomiczną — zaburzenia pracy serca, układu pokarmowego, pęcherza moczowego, potliwości, a nawet zaburzenia erekcji.

Nasilenie objawów bólowych w przebiegu neuropatii cukrzycowej charakteryzuje bardzo duża różnorodność — u jednych pacjentów mogą być bardzo nasilone, na drugim biegunie znajdują się formy bezbólowe, mogące się objawiać jako niewrażliwe owrzodzenie stopy.

Jakie badania pomagają w diagnozie neuropatii cukrzycowej?

Dokładny dobór badań zależy już od lekarza neurologa, jednak w diagnostyce neuropatii cukrzycowej najczęściej zastosowanie mają:

• badania kliniczne i neurologiczne — wywiad lekarski i badanie przedmiotowe, w tym ocena objawów takich jak drętwienie, mrowienie, ból, osłabienie mięśni, zaburzenia czucia;
• badania elektrofizjologiczne — EMG (elektromiografia): ocenia aktywność elektryczną mięśni i może wykazać uszkodzenia nerwów ruchowych, jak również ENG (elektroneurografia): mierzy prędkość przewodzenia impulsów nerwowych, w tym spowolnienie świadczy o uszkodzeniu nerwów czuciowych lub ruchowych;
• testy układu autonomicznego, w tym test ortostatyczny: ocena zmian ciśnienia i tętna przy zmianie pozycji ciała oraz test potliwości (QSART): mierzy reakcję gruczołów potowych na bodźce (zaburzenia mogą wskazywać na neuropatię autonomiczną);
• inne badania pomocnicze — badanie stóp: ocena czucia wibracji (monofilament Semmesa-Weinsteina), sprawdzenie odruchów ścięgnistych, oględziny skóry i paznokci;
• badania laboratoryjne — między innymi poziom glukozy, witamina B12 (niedobór może nasilać objawy), TSH (wykluczenie niedoczynności tarczycy).

Każdy diabetyk powinien systematycznie wykonać badania kontrolne, by jak najszybciej rozpoznać ewentualną chorobę.

Jakie metody leczenia neuropatii cukrzycowej są dostępne?

Jak leczyć neuropatię cukrzycową? W leczeniu neuropatii cukrzycowej można wyróżnić dwa główne kierunki: leczenie objawowe oraz leczenie wspomagające regenerację nerwów.

Leczenie objawowe skupia się na redukcji bólu, stosuje się między innymi farmakoterapię (plastry i maści z kapsaicyną, NLPZ, trójpierścieniowe leki antydepresyjne i inne). Aby nie pogłębiać dolegliwości, należy bezwzględnie monitorować i kontrolować cukrzycę za pomocą farmakoterapii i dietoterapii. Dieta z niskim indeksem glikemicznym powinna zostać ustalona przez doświadczonego dietetyka klinicznego.

Leczenie wspomagające regenerację nerwów to natomiast suplementacja witamin z grupy B (zwłaszcza witaminy B12), ciepłolecznictwo, fizjoterapia bazująca na indywidualnie dobranych ćwiczeniach, które poprawiają ukrwienie i przewodnictwo nerwowe, suplementacja adaptogenów, cynku, żelaza, omega 3. Ostatnimi czasy wzrasta też zainteresowanie terapią komórkami macierzystymi – metoda znajduje się w fazie badań klinicznych, jest obiecująca w leczeniu ciężkich postaci neuropatii.

Jak zapobiegać rozwojowi neuropatii cukrzycowej?

Aby zapobiec rozwojowi neuropatii cukrzycowej, kluczowe jest utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi, zdrowy styl życia oraz regularna kontrola stanu układu nerwowego. Kluczowe aspekty to:

• zbilansowana dieta o niskim indeksie glikemicznym;
• systematyczne monitorowanie hemoglobiny glikowanej;
• systematyczna aktywność fizyczna;
• kontrola masy ciała, przeciwdziałanie nadwadze i otyłości;
• unikanie używek, zwłaszcza papierosów i alkoholu;
• unikanie stresu lub nabycie umiejętności zarządzania nim.

Badanie Diabetes Control Complications Trial (DCCT) pokazało, że ścisła kontrola glikemii może spowodować 60-procentową redukcję ryzyka rozwoju istotnej klinicznie neuropatii. Dodatkowo codzienna pielęgnacja stóp ma zasadnicze znaczenie w zapobieganiu powikłaniom neuropatii cukrzycowej. Chorzy powinni unikać źródeł możliwych urazów, a więc chodzenia boso, nieprawidłowego obcinania paznokci, kontaktu stóp z gorącymi przedmiotami lub substancjami chemicznymi, takimi jak woda utleniona, jodyna czy środkami ściągającymi.

Źródła:

1. Antczak J., Araszkiewicz A., Babicki J., Mastalerz-Migas A., Rejdak K., Słowik A., Zasady diagnostyki i leczenia neuropatii. Zalecenia interdyscyplinarnej grupy ekspertów, Lekarz POZ, 4/2024.
2. Szczyrba S., Kozera G., Bieniaszewski L., Nyka W., Neuropatia cukrzycowa — patogeneza, rozpoznawanie, zapobieganie, leczenie, Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 5, 339–355.
3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.