Objawy odwodnienia organizmu - jak je rozpoznać i zapobiegać?

Odwodnienie jest niezwykle niebezpiecznym zjawiskiem, którego ryzyko wzrasta szczególnie latem, w upalne dni. Wykazano, że zawartość wody w organizmie zmniejsza się z wiekiem: u noworodków stanowi 75% masy ciała, zaś u ludzi dorosłych - około 60%. Wszelkie zaburzenia w tym zakresie mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Jak może wyglądać odwodnienie organizmu, skąd się bierze, jak mu zapobiegać i jak leczyć?

Przyczyny odwodnienia organizmu 

W zależności od przyczyn i mechanizmu powstawania wyróżniamy następujące rodzaje odwodnienia organizmu:

• odwodnienie izotoniczne - spada poziom płynów w przestrzeni zewnątrzkomórkowej, przy czym ten dotyczący przestrzeni wewnątrzkomórkowej pozostaje bez zmian. Bezpośrednią przyczyną takiego zjawiska jest utrata wody i elektrolitów w takiej samej proporcji, jaka istnieje w płynie zewnątrzkomórkowym, ewentualnie utrata pełnej krwi. Może do tego dojść wskutek krwotoków, obturacji dróg moczowych, ostrej niewydolności nerek, wymiotów, biegunki, niedoboru hormonów steroidowych, oparzeń, nadmiernej potliwości ciała;
• odwodnienie hipertoniczne - jest konsekwencją ujemnego bilansu wolnej wody, wskutek utraty której dochodzi do hipermolalności płynów ustrojowych. Możliwe przyczyny to niskie spożycie wody, dłużej trwające omdlenie, utrata wody przez płuca (np. u pacjentów hiperwentylowanych), biegunki, gorączka, przewlekła niewydolność nerek, cukrzyca;

• odwodnienie hipotoniczne (tzw. zespół niedoboru sodu) - pojawia się wskutek utraty płynów izotonicznych wyrównywanej podawaniem płynów bezelektrolitowych. Konsekwencją jest obniżenie ciśnienia osmotycznego przestrzeni zewnątrzkomórkowej oraz następcze przesunięcie płynów w kierunku wyższego ciśnienia, czyli do przestrzeni wewnątrzkomórkowej. Możliwe przyczyny: niedoczynność kory nadnerczy, przewlekłe choroby nerek, zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, uzupełnienie strat wody płynami pozbawionymi elektrolitów.

Do odwodnienia bardzo często dochodzi jednak wskutek niewystarczającej, dziennej podaży wody. Wiele osób ma problem z wypijaniem płynów w ilościach stanowiących rekomendowaną normę (1,5-2 l, nie wliczając w to kawy, alkoholu). Zwłaszcza latem, gdy nadmiernie się pocimy i przebywamy na słońcu, jest to dużym zagrożeniem. Na odwodnienie narażone są też osoby z przewlekłymi chorobami jelit przebiegającymi z biegunkami, osoby aktywne fizycznie czy gorączkujące. 

Dowiedz się więcej: Jak chronić się przed słońcem? 6 sprawdzonych sposobów.

Jakie są objawy odwodnienia organizmu? 

Obraz kliniczny zależy od rodzaju odwodnienia. W przypadku wolno postępującego odwodnienia izotonicznego dolegliwości mogą pojawić się dopiero po obniżeniu przestrzeni wodnej o 3–5 l. Pojawia się m.in. spadek napięcia i elastyczności tkanek oraz suchość błon śluzowych i skóry. Typowe są: częstoskurcz, spadek ciśnienia tętniczego, zapaść, objawy odwodnienia organizmu ze strony układu nerwowego, zwłaszcza osłabienie, apatia, śpiączka.

W zależności od stopnia odwodnienia hipertonicznego i tempa jego narastania objawy mogą być niezwykle różnorodne, począwszy od dominującego uczucia pragnienia, osłabienia i zaburzeń koncentracji, aż po omamy, wewnętrzny niepokój, splątanie, drgawki i śpiączkę. Pojawia się ponadto gorączka pochodzenia mózgowego.

W obrazie klinicznym odwodnienia hipotonicznego dominują objawy krążeniowe: hipotonia ortostatyczna, skłonność do zapaści, zawroty głowy, tachykardia, słabe wypełnienie żył szyjnych. Ponadto pojawiają się bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia świadomości i drgawki. Pacjenci wprawdzie nie odczuwają aż tak pragnienia, jednak może występować u nich metaliczny posmak w ustach. Typowe są kurcze mięśni, spadek napięcia gałek ocznych i elastyczności skóry, gorączka. 

Jak zapobiegać odwodnieniu organizmu? 

Jak zapobiec odwodnieniu organizmu i wspierać swoje zdrowie? Przede wszystkim należy pamiętać o odpowiedniej podaży płynów w ciągu dnia. Norma wynosi 1,5-2 l płynów, jednak wzrasta w upalne dni, podczas ćwiczeń fizycznych, gorączki, biegunki, wymiotów i przyjmowania leków diuretycznych nawet do 3 l w ciągu dnia. Osoby mające problem z systematycznością nawodnienia mogą ustawić przypomnienie w zegarze co 1 godzinę lub postawić na biurku planner, w którym wykreśla się szklanki wody po ich wypiciu. Dodatkowo wybierając się w miejsce publiczne, zawsze należy mieć przy sobie choćby małą butelkę wody czy soku. 

Jak szybko nawodnić organizm? Osoby aktywne fizycznie i pocące się powinny pamiętać o piciu napojów izotonicznych, które uzupełnią straty elektrolitów. Można przygotować je samodzielnie w domu, łącząc 1,5 l wody mineralnej z łyżką miodu, sokiem z jednej cytryny, pół łyżeczki soli kłodawskiej lub himalajskiej i listkami mięty. A co na odwodnienie organizmu, jeśli już wystąpi? Ponownie poleca się napój izotoniczny i uzupełnienie strat wody oraz elektrolitów. Jeśli objawy są nasilone i niepokojące, należy udać się do lekarza.

Ile dziennie pić wody, żeby się nie odwodnić?

Jeśli już wiemy, jak zapobiec odwodnieniu, zawsze powinniśmy pilnować zakresów referencyjnych dziennie wypijanej wody. Przyjmuje się, że wynoszą one 1,5-2 l, jednak omawiając temat bardziej szczegółowe, według zaleceń lekarzy jest to około 20 ml wody na 1 kg masy ciała dla osoby przebywającej w domu i nieaktywnej fizycznie. Jeśli więc dana osoba pracuje zdalnie i prowadzi bierny tryb życia, ważąc 60 kg, powinna dziennie wypijać 1,2 l wody. Jednak podaż ta jest większa przy nawet minimalnym ruchu, a już na pewno przy aktywnościach fizycznych czy przebywaniu na słońcu. 2 l dziennie uznaje się za optymalną dawkę przy umiarkowanym trybie życia.