Osteoporoza - co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie

Spis treści:

Osteoporoza - co to jest?

Osteoporoza jest jedną z najczęstszych chorób XXI wieku (zwanych inaczej chorobami cywilizacyjnymi) wśród osób po 50. roku życia. Szacuje się, że dotyczy aż 30% kobiet i 8% mężczyzn w tym wieku, przy czym aktualnie w Polsce leczy się na nią blisko 2 mln pacjentów. Kluczowym problemem związanym z osteoporozą są złamania, zwłaszcza złamanie bliższego końca kości udowej, zwane potocznie złamaniem szyjki kości udowej. Do takich złamań dochodzi nawet w momencie niewielkich urazów, które u zdrowej osoby nie wywołałyby żadnych konsekwencji, a niekiedy nawet dyskomfortu.

Przyczyny osteoporozy - jakie czynniki wpływają na rozwój choroby?

Jako że jednym z częstszych problemów zdrowotnych w Polsce jest właśnie osteoporoza, przyczyny tej patologii powinny być powszechnie znane. Kości każdego człowieka składają się z osteoblastów (komórek kościotwórczych), osteoklastów (komórek kościogubnych) oraz osteocytów (dojrzałych komórek kostnych). W młodych, rozwijających się organizmach przeważa liczba osteoblastów, co pozwala na wzrost kośćca. U zdrowych osób dorosłych poziom komórek w miarę się wyrównuje, niestety wraz z wiekiem może dojść do widocznej przewagi osteoklastów.

Wówczas miejsce ma stopniowe zmniejszenie masy kostnej wskutek resorpcyjnej aktywności komórek kościogubnych. Proces ten w znacznym stopniu zależy od stylu życia, stosowanej diety, płci i gospodarki hormonalnej organizmu. Osteoklasty w wieku starszym oraz w okresie pomenopauzalnym u kobiet mogą wykazać nadaktywność, która nie może zostać zrównoważona przez działanie komórek kościotwórczych, co powoduje wystąpienie osteoporozy.

Kluczowymi czynnikami ryzyka osteoporozy są:

• predyspozycje genetyczne;
• niedobór estrogenów (dlatego częstość zachorowań wzrasta po okresie menopauzy);
• zaawansowany wiek;
• długie okresy unieruchomienia;
• niski poziom codziennej aktywności fizycznej przez całe życie;
• palenie papierosów;
• nadmierne spożywanie kawy;
• niedobory w diecie wapnia, witaminy D oraz białka.

Mówiąc w znacznym uproszczeniu, wyróżnia się 2 rodzaje osteoporozy: inwolucyjną (typ I dotyczy zmian w gospodarce hormonalnej, zaś typ II wiąże się z podeszłym wiekiem i zmianami wynikającymi ze starzenia się organizmu) oraz wtórną (występuje jako konsekwencja złych nawyków).

Objawy osteoporozy - jak rozpoznać wczesne sygnały?

Jeśli zostanie zdiagnozowana u pacjenta osteoporoza, objawy odczuwane dotychczas zaczynają składać się w jedną całość. Jednak co niezwykle istotne, większość przypadków osteoporozy diagnozowana jest zupełnie przypadkowo, dopiero po doświadczeniu złamania. Właśnie dlatego osteoporoza zwana jest potocznie „cichą epidemią”, jako że może pozostawać w formie utajonej nawet przez kilkanaście lat.

Osteoporoza przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo, po czym nagle dochodzi do złamania kości w niewielkim urazowym mechanizmie. Takie złamania mogą pojawiać się często i dotyczyć dowolnej części ciała. Najczęściej jednak pojawia się w bliższym końcu kości udowej, kręgach lub kości promieniowej przedramienia, z czego to właśnie złamania kości udowej są najbardziej niebezpieczne i jednocześnie obarczone największą śmiertelnością.

Jeśli choroba trwa dłuższy czas i nie jest w żaden sposób leczona, silnie oddziałuje na cały kościec organizmu. Dochodzi do obniżenia wzrostu, zniekształcenia sylwetki (zwłaszcza w kontekście szpotawości / koślawości kończyn dolnych oraz zmiany krzywizn anatomicznych kręgosłupa), pojawienia się wdowiego garbu.

Leczenie osteoporozy - dostępne metody terapii i leczenia

W momencie, gdy u pacjenta zostanie stwierdzona osteoporoza, leczenie powinno zostać wdrożone natychmiast. Najczęściej opiera się ono na modyfikacji stylu życia, zmianie diety, suplementacji, a także farmakoterapii. Leki dobiera się w zależności od zaawansowania osteoporozy i wieku pacjenta. Pierwszym wyborem farmakologicznym w każdym rodzaju osteoporozy są z reguły kwasy bisfosfonowe. Ostatnimi czasy pojawiły się też przesłanki, że osteoporozę można leczyć za pomocą denosumabu - ludzkiego przeciwciała, łączącego i hamującego czynnik RANKL.

W leczeniu zaawansowanego stadium omawianej choroby wykorzystuje się renalinian strontu w postaci granulatu do sporządzenia zawiesiny podawanej doustnie. Wykazuje ona właściwości hamujące rozpuszczanie kośćca, ale działa także stymulująco na komórki kościotwórcze. W efekcie zwiększa twardość i masę mineralną macierzy kostnej.

Jak zapobiegać osteoporozie? Praktyczne wskazówki dla zdrowych kości

Kluczowe kroki w profilaktyce osteoporozy można przedstawić następująco:

• odpowiednia, dobrze zbilansowana dieta bogata w pełnowartościowe białko, witaminę K, wapń, fosfor, ale również pozostałe witaminy i minerały;
• suplementacja witaminy D3;
• częsta, systematyczna aktywność fizyczna na miarę możliwości organizmu (co istotne, najlepiej utrzymywać ją przez całe życie, a nie tylko w późnej dorosłości);
• regulacja masy ciała i walka z otyłością, jeśli występuje;
• rzucenie palenia papierosów, ograniczenie spożycia alkoholu;
• regulacja wszelkich problemów hormonalnych, najlepiej we współpracy z lekarzem endokrynologiem.

Jednak nawet mimo tak podjętych działań profilaktycznych nigdy nie ma pewności, że osteoporoza się nie pojawi. Nie mamy bowiem możliwości modulowania czynników genetycznych. Mimo wszystko warto skupić się na tych działaniach, które możemy samodzielnie zmieniać.

Podsumowując, profilaktyka osteoporozy opiera się przede wszystkim na zmianie trybu życia na aktywny oraz odpowiedniej, bogatej w składniki odżywcze diety, w celu wyeliminowania czynników predysponujących do rozwinięcia choroby.

Osteoporoza a dieta - jakie składniki odżywcze wspierają zdrowie kości?

W osteoporozie zawsze dobrym pomysłem jest kontakt z doświadczonym dietetykiem klinicznym. Ustali on taki jadłospis, który będzie smaczny i uzupełni wszystkie niedobory pokarmowe mogące występować w danej jednostce chorobowej. Przede wszystkim pacjenci powinni zadbać o wystarczającą podaż pełnowartościowego białka. Występuje ono zwłaszcza w produktach pochodzenia zwierzęcego - w mięsie, nabiale, jajkach. Roślinami bogatymi w białko są np. warzywa strączkowe.

Niezwykle istotna jest też witamina D, jednak nie ma ona swoich źródeł pokarmowych. Dlatego dostarcza się ją wraz z suplementami diety. Udowodniono, że najwyższą biodostępnością cieszy się witamina D3 w kroplach, połączona z witaminą K2. Aby uzupełniać poziom witaminy D w organizmie, dodatkowo zaleca się codzienne przebywanie na słońcu.

Inne składniki niezbędne w diecie pacjentów z osteoporozą to: wapń (np. w mleku, jajkach, rybach, orzechach i nasionach), krzem (np. w otrębach, burakach, kapuście, cebuli), fosfor (np. w rybach, mleku, migdałach, pieczywie), witamina K (np. w ziołach, rybach, serach), magnez (np. w orzechach, kakao). Rekomenduje się też spożycie fermentowanych napojów mlecznych, zakwasu i kiszonek, aby wspierać florę jelitową, tak istotną w przebiegu wszelkich chorób przewlekłych.

Rola aktywności fizycznej w leczeniu osteoporozy

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami uważa się, że dla zdrowia kości najlepiej jest uprawiać sport wytrzymałościowy co najmniej 4 razy w tygodniu po około 30 minut. Warto jednak pozostawać aktywnym fizycznie każdego dnia - jeśli jest taka możliwość, lepiej pójść do pracy lub na zakupy spacerem, niż jechać autem / autobusem. Także chodzenie po schodach będzie lepszym wyborem niż korzystanie z windy. Aktywność powinna być dobrana do możliwości chorego organizmu. Nie sprawdzą się tu więc sporty kontaktowe lub sporty wysokiego ryzyka upadków. Dobrym pomysłem są natomiast aktywności takie jak pływanie, jazda na miejskim rowerze, nordic walking, pilates, zajęcia ze zdrowego kręgosłupa i wiele innych.

Systematyczna aktywność fizyczna nie tylko wzmacnia pośrednio kości, ale również wzmacnia i nadbudowuje mięśnie. Te zaś stanowią mechaniczną ochronę kośćca przed wszelkimi kontuzjami. Dodatkowo ruch poprawia samopoczucie i przeciwdziała powikłaniom osteoporozy takim jak zniekształcenia kości.

Jakie badania pomagają w diagnozie osteoporozy?

Sporym wyzwaniem we współczesnej diagnostyce jest właśnie osteoporoza. Badanie nie jest wprawdzie skomplikowane i śmiało można określić je jako ogólnodostępne, jednak wciąż brakuje świadomości społeczeństwa na temat systematycznych badań kontrolnych, zwłaszcza w pewnym wieku. Niewiele osób po 50. roku życia decyduje się na kontrolę stanu kośćca, dopóki nie doświadczą one rzeczywistego złamania kości. Badaniem diagnostycznym będącym złotym standardem w rozpoznawaniu osteopenii i osteoporozy jest densytometria.

Densytometria opiera się na pomiarze gęstości mineralnej kości, która świadczy o wytrzymałości, poziomie zmineralizowania i zwartości struktury tkanki kostnej. Jest ona najczęściej wykorzystywaną metodą diagnostyki tej choroby, gdyż charakteryzuje się dużą czułością i powtarzalnością wyników. Do analizy kondycji kości densytometria wykorzystuje zjawisko absorpcjometrii promieniowania rentgenowskiego o podwójnej energii, czemu najczęściej poddaje się bliższą część kości udowej, kręgosłup i/lub dystalny odcinek kości przedramienia.

Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami zaleca się, aby badanie przesiewowe gęstości mineralnej kości wykonały wszystkie osoby po 50. roku życia z przebytym złamaniem, a także kobiety po 65. roku życia bez względu na to, czy doświadczyły złamania, czy też nie. Densytometria dostępna jest również w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.