PCOS, czyli zespół policystycznych jajników — objawy i leczenie

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest endokrynopatią występującą nawet u do 12% u kobiet w wieku rozrodczym. Pacjentki wykazują wiele zaburzeń hormonalnych i metabolicznych, które są ze sobą ściśle powiązane, dlatego choroba powinna być diagnozowana i rozpatrywana kompleksowo. Jej rozpoznawaniem i leczeniem zajmuje się lekarz ginekolog. 

Zespół policystycznych jajników — przyczyny

Dokładny mechanizm patogenezy PCOS nie został dotychczas do końca wyjaśniony. Uważa się, że w powstaniu tego zespołu uczestniczą zarówno czynniki genetyczne, hormonalne, jak i środowiskowe, choć do dnia dzisiejszego nie udało się jednoznacznie wskazać genu, którego mutacje lub inne zmiany strukturalne mogłyby odpowiadać za wystąpienie choroby.

Najbardziej trafna hipoteza ustalona dotychczas zakłada korelację między zespołem policystycznych jajników a insulinoopornością oraz hiperinsulinemią. To zaś prowadzi do hiperandrogenizmu. Z PCOS często współwystępują zaburzenia metabolizmu glukozy oraz zespół metaboliczny, uważa się więc, że są to spore czynniki ryzyka tej patologii.

Zespół policystycznych jajników — objawy

Objawy kliniczne występujące przy PCOS zależą w dużej mierze od profilu hormonalnego, masy ciała pacjentki oraz wrażliwości tkanek docelowych na hormony steroidowe. Obserwuje się m.in. liczne zaburzenia metaboliczne i hormonalne, które wiążą się z następującymi czynnikami: nadmiar androgenów, hiperinsulinizm, insulinooporność oraz zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej. 

U kobiet z PCOS obserwuje się także otyłość, co z kolei wynika z zaburzeń w odczuwaniu sytości wskutek zmian stężenia leptyny (tzw. hormon głodu). Szacuje się nawet, że ponad połowa kobiet z PCOS zmaga się z nadwagą. Warto zaznaczyć, że ryzyko wystąpienia cukrzycy u takich pacjentek jest aż 7-krotnie wyższe, zaś ryzyko zespołu metabolicznego - 2-krotnie wyższe.

W zespole policystycznych jajników nie ma jednego, dominującego objawu. Najczęściej jednak pojawiają się następujące problemy zdrowotne:

• zaburzenia miesiączkowania;
• trądzik i wypryski skórne;
• zaburzenia apetytu;
• hirsutyzm;
• niepłodność;
• łysienie typu męskiego.

Taki obraz kliniczny może wskazywać na wiele innych problemów zdrowotnych, dlatego tak ważna jest szczegółowa diagnostyka. 

PCOS a ciąża

Trudności z zajściem w ciążę u kobiet z zespołem policystycznych jajników wiążą się z zaburzeniami owulacji, a praktycznie z jej brakiem. PCOS to jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet, a jeśli dojdzie do poczęcia, nierzadko obserwuje się poronienia w I trymestrze. Mimo tego PCOS nie wyklucza posiadania potomstwa. Odpowiednio leczona i kontrolowana choroba, przy jednoczesnej stymulacji owulacji, pozwala na uzyskanie prawidłowego zapłodnienia i urodzenie zdrowego dziecka. Pacjentka powinna znajdować się jednak pod opieką ginekologiczną.

Zespół policystycznych jajników — diagnostyka

W 2004 roku wprowadzono kryteria diagnostyczne PCOS. O rozpoznaniu przypadłości decyduje stwierdzenie 2 z 3 podanych kryteriów:

• rzadkie owulacje lub ich brak;
• nadmierny androgenizm potwierdzony badaniem laboratoryjnym;
• cechy policystycznych jajników lub zwiększona objętość jajników w obrazie USG.

Należy przy tym zaznaczyć, że u pacjentek bez cech androgenizacji, u których występują jednak zaburzenia miesiączkowania i charakterystyczny dla PCOS obraz pęcherzyków w ultrasonografii nie można stwierdzić występowania zespołu policystycznych jajników.

Każda kobieta z podejrzeniem PCOS powinna dodatkowo przejść szczegółowe badanie ginekologiczne, włącznie z USG jajników i cytologią, a także badania laboratoryjne. Podstawą jest badanie cyklu menstruacyjnego, morfologii, hormonów płciowych, tarczycy i nadnerczy oraz gonadotropin. Należy też dokładnie ocenić owulację.

Zespół policystycznych jajników — leczenie

Leczenie zespołu policystycznych jajników jest skomplikowane i czasochłonne. Nie ma jednego złotego standardu postępowania, ponieważ wszystkie metody terapeutyczne dobiera się indywidualnie do stanu zdrowia i potrzeb kobiety. W przypadku otyłości na pierwszym miejscu stawia się modyfikację trybu życia, ponieważ obniżenie masy ciała zaledwie o 5% może przywrócić owulację oraz płodność. Z kolei przy problemach z glukozą i insuliną zastosowanie mogą znaleźć leki oraz dietoterapia.

Do najważniejszych elementów procesu leczenia kobiet z zespołem policystycznych jajników należy dietoterapia. Bez względu na masę ciała czy plany założenia rodziny. Ogólne zasady żywieniowe wskazują na konieczność ograniczenia spożycia tłuszczów nasyconych i cholesterolu, które pogłębiają rozwój cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych. Dietę warto uzupełnić w potas, magnez, cynk, a także zwiększyć podaż folianów, witaminy D i C oraz wapnia. Przy niedoborach poszczególnych składników rozważa się suplementację. Dobrze sprawdza się dieta z niskim indeksem glikemicznym, bogata w świeże owoce i warzywa oraz dużą ilość płynów.

Uzupełnieniem leczenia jest dbanie o zdrowy tryb życia, w tym rezygnacja z palenia papierosów, unikanie stresu, wysypianie się, systematyczne kontrole ginekologiczne oraz regularna, codzienna aktywność fizyczna. Jeśli kobieta zmaga się z dolegliwościami bólowymi lub problemami ginekologicznymi, warto skonsultować się także z fizjoterapeutą uroginekologicznym.