Powiększone węzły chłonne — jakie badania warto wykonać?

Co to są węzły chłonne i jakie pełnią funkcje w organizmie?

Węzły chłonne pod względem anatomicznym i fizjologicznym to skupiska tkanki limfatycznej rozmieszczone wzdłuż naczyń limfatycznych. Przybierają kształt zbliżony do fasoli i mają wielkość od kilku milimetrów do około 1–2 cm. W organizmie dorosłego człowieka znajduje się ich około 600–700, najwięcej w okolicach szyi, pach, pachwin, klatki piersiowej i jamy brzusznej. 

Ich najważniejsze funkcje to przede wszystkim:

• filtracja limfy: węzły chłonne zatrzymują bakterie, wirusy, toksyny i komórki nowotworowe krążące w limfie, która przez nie przepływa;
• aktywacja odpowiedzi immunologicznej: węzły chłonne zawierają limfocyty B i T, które rozpoznają obce antygeny i inicjują reakcję odpornościową. Są głównymi komórkami układu immunologicznego;
• produkcja przeciwciał: limfocyty B w węzłach chłonnych przekształcają się w komórki plazmatyczne, które wytwarzają przeciwciała. Pełnią więc kluczową rolę w zachowaniu wysokiej odporności i zwalczaniu różnorodnych infekcji.

Jak sprawdzić powiększone węzły chłonne? Powiększone węzły chłonne można sprawdzić samodzielnie przez delikatne badanie palpacyjne (dotykowe), ale pełną ocenę powinien przeprowadzić lekarz. Zwłaszcza jeśli są bolesne, twarde, nieruchome lub utrzymują się dłużej niż 2–3 tygodnie.

Kiedy powiększone węzły chłonne mogą wskazywać na problem zdrowotny?

Powiększone węzły chłonne zwie się medycznie limfadenopatią. Limfadenopatia może być zlokalizowana lub uogólniona. W 75% przypadków ma postać zlokalizowaną, natomiast w  50% lokalizuje się w okolicy głowy i szyi i wiąże się z przyczynami infekcyjnymi. Limfadenopatia obwodowa jest często spowodowana systemową, łagodną, samoograniczającą się chorobą infekcyjną. W jakich jednak przypadkach powiększenie węzłów chłonnych może wskazywać na faktyczny problem zdrowotny?

Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące sytuacje:

• powiększenie węzłów chłonnych utrzymuje się dłużej niż 2–3 tygodnie lub ma tendencję do szybkiego narastania na przestrzeni kilku dni;
• węzły chłonne są twarde, nieruchome, niebolesne – może to sugerować zmiany nowotworowe;
• węzły chłonne są bardzo duże (powyżej 2 cm) i z łatwością można je wyczuć dłońmi pod skórą;
• limfadenopatii towarzyszy gorączka, nocne poty, utrata masy ciała lub inne niepokojące dolegliwości. Także wtedy, gdy występuje zaczerwienienie skóry, ropień lub wyciek z okolic węzłów chłonnych;
• węzły chłonne są powiększone w nietypowych lokalizacjach – np. nadobojczykowo, w jamie brzusznej.

Wszystkie wymienione wyżej sytuacje są wskazaniem do pilnej wizyty u lekarza, zazwyczaj lekarza rodzinnego (podstawowej opieki zdrowotnej, internisty). Zleci on szczegółowe badania, które pozwolą na identyfikację przyczyn problemu i tym samym na wdrożenie skutecznego leczenia. 

Jakie badania diagnostyczne warto wykonać w przypadku powiększonych węzłów chłonnych?

Jak rozpoznać powiększone węzły chłonne i jakie dalsze badania diagnostyczne wykonać w tym kierunku? Diagnostyką zawsze powinien zajmować się lekarz. Za powiększony węzeł uważa się taki, którego średnica przekracza 1 cm, w pachwinie 1,5 cm, a w okolicy chrząstki tarczowej krtani przekracza 0,5 cm. Niektórzy lekarze wspomagają się badaniem USG, w którym określa się stosunek osi długiej do krótkiej w diagnostyce węzłów chłonnych szyi, a także obecnością prawidłowych ich struktur w badaniu wszystkich węzłów. Ocena palpacyjna nie jest tak skuteczna.

Jak wyczuć powiększone węzły chłonne samodzielnie? Tutaj pozostaje nam jedynie ocena dotykowa. Przykładowo w przypadku węzłów chłonnych szyjnych możemy delikatnie dotykać skórę nad nimi (wymagana znajomość anatomii) i sprawdzać, czy jest ona obrzęknięta, stwardniała, bolesna, czy pod nią nie wyczuwamy zgrubień. Jednak jak wspomniano, nie jest to szczegółowe badanie. 

Jeśli stwierdzimy powiększenie węzłów chłonnych, wymagana jest dalsza diagnostyka. Poszczególne badania lekarz dobiera indywidualnie do pacjenta. Najczęściej jednak są to badania krwi (morfologia, czynniki stanu zapalnego, testy serologiczne i inne), badania obrazowe (ponowne USG węzłów chłonnych, RTG klatki piersiowej, tomografia komputerowa) oraz biopsja węzła chłonnego, zwłaszcza gdy istnieje podejrzenie nowotworu lub przyczyna powiększenia nie jest jasna.

Jakie choroby mogą powodować powiększenie węzłów chłonnych?

Powiększenie węzłów chłonnych może być objawem wielu chorób — od łagodnych infekcji po poważne schorzenia autoimmunologiczne i nowotworowe. Kluczowe jest ich lokalizacja, konsystencja, czas utrzymywania się oraz objawy towarzyszące. Dlatego też po stwierdzeniu problemu zleca się dalsze badania diagnostyczne. Przykładowe choroby, w przebiegu których obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych, to:

• infekcje bakteryjne — np. angina, zapalenie gardła, gruźlica, kiła, toksoplazmoza, borelioza;
• infekcje wirusowe — np. mononukleoza zakaźna (EBV), HIV, cytomegalia, różyczka, grypa;
• infekcje grzybicze — np. histoplazmoza, kokcydioidomykoza, blastomykoza;
• infekcje pasożytnicze — np. toksoplazmoza, leiszmanioza;
• choroby autoimmunologiczne — np. zespół Sjogrena, RZS, toczeń rumieniowaty układowy;
• nowotwory — np. chłoniaki, białaczki, a także przerzuty nowotworowe.

Warto zaznaczyć, że w skrajnych przypadkach nawet niektóre leki (np. przeciwpadaczkowe, sulfonamidy) mogą powodować odczyn limfatyczny i powiększenie węzłów chłonnych.

Jakie są dalsze kroki w przypadku podejrzenia choroby nowotworowej związanej z węzłami chłonnymi?

Co na powiększone węzły chłonne sprawdzi się najlepiej? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Wszystko zależy bowiem od tego, co wywołało dany problem. Zawsze powinno się wdrażać leczenie przyczynowe. Jeśli więc powiększenie węzłów chłonnych jest konsekwencją infekcji bakteryjnej, lekarz zleci odpowiednio dobrane antybiotyki. Co jednak zrobić w sytuacji, w której lekarz podejrzewa chorobę nowotworową i powiększenie węzłów chłonnych w jej przebiegu?

Złotym standardem jest wówczas biopsja węzła chłonnego, a więc procedura diagnostyczna polegająca na pobraniu fragmentu lub całego węzła chłonnego w celu jego dokładnego zbadania pod mikroskopem. Pozwala wykryć przyczynę powiększenia węzła — np. infekcję, chorobę autoimmunologiczną lub właśnie wspomniany nowotwór. Wykonuje się też bardzo szczegółowe badania diagnostyczne ukierunkowane już na diagnostykę onkologiczną, np. PET-CT. Konsultacja onkologiczna jest niezbędna przy podejrzeniu raka, ponieważ to właśnie lekarz onkolog najefektywniej dobierze badania.

Jeśli podejrzenia się potwierdzą, jak najszybciej rozpoczyna się leczenie onkologiczne. Aktualnie stosuje się chemioterapię, radioterapię, immunoterapię, a niekiedy też leczenie chirurgiczne, w zależności od rodzaju, wielkości, zaawansowania i lokalizacji zmian rakowych. 

Bibliografia

1. Styczyński J., Limfadenopatia u dzieci i dorosłych: zasady postępowania diagnostycznego, Acta Haematologica Polonica, 50/2019.
2. Kuliczkowski J., Diagnostyka różnicowa powiększonych węzłów chłonnych w praktyce lekarza rodzinnego, Family Medicine & Primary Care Review 2013; 15, 2: 231–232.