Refluks - jak się objawia i jak go leczyć?

Refluks (choroba refluksowa przełyku) jest jednym z najczęściej diagnozowanych problemów gastroenterologicznych. Wiąże się z występowaniem nieprzyjemnych dolegliwości górnego odcinka przewodu pokarmowego, najczęściej ze zgagą. Nieleczona choroba ma poważne konsekwencje w odniesieniu do żołądka oraz jamy ustnej. Jej diagnostyką i leczeniem zajmuje się gastroenterolog, a przy stosowaniu się do zaleceń rokowania są z reguły dobre.

Czym jest refluks żołądkowo-przełykowy?

Choroba refluksowa przełyku (GERD) jest współcześnie jednym z częściej spotykanych schorzeń - szacuje się, że może dotyczyć nawet do 40% osób dorosłych w krajach wysoko uprzemysłowionych. Wyróżnia się szerokim spektrum objawów i powikłań, które mogą występować oddzielnie lub w połączeniu. Patologiczny refluks żołądkowo‑przełykowy może być przyczyną zapalenia przełyku, rozwoju tzw. przełyku Barretta, a nawet gruczolakoraka przełyku.

Mianem refluksu określa się nieprawidłowe zarzucanie treści żołądkowej (kwaśnej przy pH < 4 lub zasadowej przy pH > 4) do przełyku. W warunkach fizjologicznych jest to niemożliwe dzięki sprawnie działającemu mięśniowi dolnego zwieracza przełyku, który blokuje cofanie się jedzenia i soków trawiennych nawet jeśli człowiek przyjmuje pozycję antygrawitacyjną (do góry nogami) bądź skacze. Niewydolność mięśnia zwieracza dolnego przełyku prowadzi do cofania się tej treści, zwłaszcza podczas przyjmowania pozycji leżącej, choć nie tylko.

Jakie są najczęstsze objawy refluksu?

Jeśli u pacjenta występuje refluks, objawy są przez niego doświadczane bardzo często. Najpowszechniejsze spośród nich to:

• zgaga - uczucie pieczenia (palenia) w klatce piersiowej, zwykle umiejscowione za mostkiem, które może niekiedy promieniować nawet do gardła;
• regurgitacje - cofanie się treści pokarmowej do jamy ustnej i na zewnątrz, co potocznie określa się mianem ulewania;
• odbijanie kwaśną treścią;
• ból w nadbrzuszu i w klatce piersiowej, pojawiające się zwłaszcza po spożyciu określonych rodzajów pokarmu;
• dysfagia - wrażenie trudności w połykaniu lub przechodzeniu pokarmów i płynów z jamy ustnej do żołądka.

Rzadziej występują bóle podczas przełykania, uczucie gałki lub ciała obcego w gardle, nudności czy dolegliwości bólowe gardła. Należy jednak pamiętać, że objawy refluksu mogą być bardzo zróżnicowane.

Jakie są przyczyny refluksu?

Jak wspomniano wcześniej, cofanie się treści żołądkowej do przełyku najczęściej wywołane jest nieprawidłowym działaniem mięśnia dolnego zwieracza przełyku. To zaś może być następstwem:

• nadwagi i otyłości;
• zmian hormonalnych, np. w związku z menopauzą, ciążą, porodem czy chorobami endokrynologicznymi;
• niskiego poziomu aktywności fizycznej, co prowadzi do osłabienia mięśni;
• silnego stresu w życiu codziennym;
• palenia papierosów;
• picia alkoholu;
• przyjmowania leków o działaniu relaksacyjnym;
• błędów żywieniowych.

Występowanie refluksu może być związane także m.in. z zaburzeniami opróżniania żołądka. Tak naprawdę omawiany problem i jego etiopatogeneza są znacznie bardziej skomplikowane. Refluks wiąże się również z uszkodzeniem bariery antyrefluksowej, składającej się z dolnego zwieracza przełyku i włókien przepony (odnogi przepony) oraz kąta Hisa, utworzonego z odcinka brzusznego przełyku i więzadła połączenia żołądkowo-przełykowego. W etiologii wspomina się też o samoistnych przejściowych i spontanicznych relaksacjach dolnego zwieracza przełyku, które u chorych z GERD pojawiają się częściej - nawet 3-8 razy na godzinę, podczas gdy u zdrowych osób jedynie 2-4 razy na godzinę. Przyczyny tego zjawiska pozostają nieznane.

Diagnoza refluksu - kiedy udać się do lekarza?

Do lekarza warto udać się zawsze, gdy pojawi się podejrzenie choroby refluksowej przełyku. Można ją podejrzewać osobiście na podstawie wyżej wymienionych objawów. Konsultacja lekarska zawsze będzie lepszym wyborem, nawet jeśli rozpoznanie będzie zupełnie odmienne, niż zbagatelizowanie problemu. Dzięki temu możliwe będzie wdrożenie zmian dietetycznych czy farmakoterapii, które uchronią pacjenta przed konsekwencjami refluksu.

Jeśli mamy podejrzenie, że występuje u nas refluks, jak zdiagnozować ten problem? Na samym początku lekarz przeprowadza z pacjentem szczegółowy wywiad, po czym może zdecydować o włączeniu do procesu diagnostycznego wybranych badań spośród następujących: test z inhibitorem pompy protonowej, endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (tzw. gastroskopia), biopsja tkanek przełyku i żołądka, ambulatoryjne monitorowanie pH w przełyku.

Jak zdiagnozować refluks domowymi sposobami? Problem można podejrzewać przy objawach wymienionych wcześniej, pojawiających się zwłaszcza po spożyciu określonych grup pokarmów lub płynów. Nie istnieje jednak domowy sposób, który pozwoli na samodzielne postawienie pewnego rozpoznania. Badania na refluks muszą być zlecone przez lekarza.

Sposoby leczenia refluksu

Jak leczyć refluks profesjonalnymi metodami? Zawsze w pierwszej kolejności rekomenduje się wdrożenie zmian dietetycznych i modyfikację stylu życia. Dopiero jeśli nie zauważymy większych zmian, należy sięgnąć po metody farmakologiczne czy nawet chirurgiczne. Inhibitory Pompy Protonowej (IPP) są aktualnie najskuteczniejszą grupą leków wykorzystywanych w łagodzeniu objawów refluksu i przyspieszaniu gojenia się zmian zapalnych przełyku.

W zaawansowanych i opornych na leczenie przypadkach pacjent wspólnie z lekarzem może podjąć decyzję o zabiegu chirurgicznym. Zabieg antyrefluksowy metodą laparoskopową (zwykle laparoskopowa fundoplikacja sposobem Nissena) polega na wytworzeniu “zastawki” pomiędzy przełykiem i żołądkiem poprzez owinięcie górnej części żołądka wokół dolnej części przełyku.

Domowe sposoby łagodzenia objawów refluksu

Jeśli u pacjenta występuje refluks, leczenie zawsze powinno opierać się przede wszystkim na:

• redukcji masy ciała, jeśli jest to konieczne (przy nadwadze i otyłości);
• unoszeniu wezgłowia łóżka podczas spania i odpoczynku, aby głowa była nieco wyżej niż szyja i tułów (zamiennie można spać na wyższej poduszce);
• zmianie diety - powinna eliminować z jadłospisu dania ostre, kwaśne, smażone, ciężkostrawne, bardzo tłuste, pomidorowe, a także eliminować słodycze, fast-foody oraz napoje gazowane i alkohol;
• rezygnacji z palenia papierosów;
• systematycznej aktywności fizycznej - nie powinna jednak zawierać zbyt dużo elementów skakania i pozycji antygrawitacyjnych (z głową niżej niż tułów);
• zmniejszeniu objętości posiłków - lepiej jeść mniej, lecz częściej;
• unikaniu ciasnej odzieży i pasków uciskających brzuch;
• spożywaniu ostatniego posiłku najpóźniej 2-3 godziny przed pójściem spać.

Jeśli pojawią się objawy refluksu, można też wypróbować domowe sposoby ich łagodzenia. Zalicza się do nich m.in. następujące rozwiązania:

• szklanka mleka lub dwie szklanki wody mineralnej niegazowanej;
• woda z dodatkiem sody oczyszczonej (1 łyżeczka na 1 szklankę wody);
• kisiel z siemienia lnianego;
• garść migdałów;
• napar z rumianku lub lukrecji.

Warto też zaznaczyć, że po spożyciu posiłku pacjent z chorobą refluksową przełyku nie powinien od razu być aktywnym fizycznie. Najlepiej odczekać chwilę (przynajmniej 15-30 minut) przed wykonywaniem czynności wymagających ruchu, także związanych z domowymi obowiązkami.

O czym warto pamiętać?

Jeśli wiemy już, jak objawia się refluks, jak leczyć ten problem i z czego on wynika, możemy całkiem dobrze dostosować swoje życie i nawyki do schorzenia. Przy problemach związanych z samodzielnym układaniem jadłospisu warto skorzystać z pomocy dietetyka klinicznego. Dzięki temu dieta będzie tak dobrana, aby była zarówno smaczna, jak i pożywna oraz aby nie wywoływała przykrych dolegliwości.

Jeżeli pacjent w swoim życiu jest narażony na stres, powinien metodą prób i błędów wypracować sobie sposób radzenia sobie z nim. Przydatne będą techniki relaksacyjne oparte na uważności i medytacji, ćwiczenia oddechowe lub joga. Warto zadbać o mobilność przepony, czym może zająć się doświadczony fizjoterapeuta.