Rola regularnych badań profilaktycznych w dbaniu o zdrowie - dlaczego profilaktyka jest ważna?

Spis treści:

Co to są badania profilaktyczne i jaką pełnią rolę w zdrowiu?

Badania profilaktyczne to regularne testy medyczne wykonywane głównie u osób zdrowych, a ich celem jest wczesne wykrycie chorób, zanim pojawią się objawy. To fundament nowoczesnej medycyny zapobiegawczej — zamiast leczyć, gdy już jest źle, pomagają zapobiegać i reagować na czas. Badania profilaktyczne wykonać można jednak także u osób chorujących przewlekle, aby upewniać się co jakiś czas, czy choroba wciąż jest kontrolowana (choć wtedy z reguły mówi się o klasycznych badaniach kontrolnych).

Jaką rolę regularne badania profilaktyczne pełnią więc w utrzymaniu ludzkiego zdrowia? Przede wszystkim:

• umożliwiają identyfikację nieprawidłowości, jeszcze zanim rozwiną się w poważne schorzenia — np. nadciśnienie, cukrzyca, choroby nowotorowe;
• monitorują stan zdrowia — dają obraz funkcjonowania organizmu i pozwalają śledzić zmiany w czasie. Dlatego też warto wykonywać je systematycznie o stałych porach w ciągu roku (np. na wiosnę);
• zapobiegają powikłaniom — wczesna interwencja terapeutyczna pomaga zapobiec trwałym uszkodzeniom narządów lub konieczności intensywnego leczenia, które jest już często bardziej wymagające, czasochłonne i kosztowne;
• zachęcają do zdrowego stylu życia i regularnego kontaktu z lekarzem.

Można więc śmiało podsumować, że regularne badania profilaktyczne to inwestycja w przyszłość. Im wcześniej wykryty zostanie problem zdrowotny, tym większa szansa na jego efektywne i trwałe rozwiązanie.

Jakie badania profilaktyczne warto wykonywać w różnych etapach życia?

Badania kontrolne wykonuje się już u małych dzieci i młodzieży. Przed ukończeniem 18. roku życia zbiór ten prezentuje się następująco:

• bilans zdrowia dziecka, czyli badania wykonywane podczas systematycznych wizyt u lekarza pediatry;
• badanie wzroku i słuchu;
• badania stomatologiczne co 6 miesięcy;
• badania postawy ciała, w szczególności w wieku szkolnym, gdy ciało najintensywniej rośnie i tym samym jest najbardziej podatne na odkształcenia i wady postawy;
• badania przesiewowe, np. w kierunku cukrzycy typu 1.

U osób dorosłych do momentu ukończenia 40 lat badania profilaktyczne powinny obejmować:

• morfologię krwi, glukozę i lipidogram — raz w roku (badania te są również refundowane przez NFZ);
• badania tarczycy, zwłaszcza poziom TSH;
• badania ogólne moczu;
• badania stomatologiczne;
• badania wzroku;
• pomiary ciśnienia tętniczego;
• samobadanie jąder w przypadku mężczyzn raz w miesiącu;
• samobadanie piersi w przypadku kobiet raz w miesiącu oraz USG piersi raz w roku;
• badania ginekologiczne u kobiet raz w roku oraz cytologia co 3 lata, chyba że pojawią się ku temu częstsze wskazania.

Zwłaszcza wszelkie badania wykonywane z krwi i z moczu oraz ocena uzębienia i wzroku powinny odbywać się raz w roku bez względu na płeć. Wykonuje się je również, jeśli rok temu wszystkie badania wyszły prawidłowo. U osób powyżej 40. roku życia rekomendowane są:

• mammografia w przypadku kobiet co 2 lata;
• EKG i badanie serca;
• badanie poziomu PSA w kierunku rana prostaty w przypadku mężczyzn;
• badania densytometryczne u kobiet powyżej 50. roku życia w kierunku oceny osteoporozy;
• kolonoskopia u osób powyżej 50. roku życia co 10 lat.

Jednocześnie w dalszym ciągu prowadzi się wcześniej wymienione badania. Jeśli pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy lub którekolwiek badanie z powyższych wyjdzie nieprawidłowo, lekarz zaleci dalszą, indywidualnie dobraną diagnostykę. Seniorzy powinni dodatkowo przejść testy pamięci i koncentracji.

Jak regularne badania wpływają na wczesne wykrywanie chorób?

Według ekspertów wiele chorób — takich jak nowotwory, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy choroby serca — rozwija się po cichu, bez wyraźnych sygnałów ostrzegawczych. Dlatego też możemy przez wiele miesięcy, a nawet lat, zmagać się z poważną chorobą, która jednak nie rozwinęła się na tyle, by dawać wyraźne objawy. A jeśli już występują, bywają mylone z innymi, mniej groźnymi stanami, np. z przemęczeniem, niewyspaniem się czy stresem.

Regularne badania kontrolne pozwalają na wczesne wykrycie wszelkich nieprawidłowości, a tym samym szybsze wdrożenie leczenia, co zwiększa rokowania pacjenta. Możliwe jest tym samym uniknięcie licznych powikłań, takich jak np. uszkodzenie nerek czy zwłóknienie narządów wewnętrznych. W przypadku raka piersi czy jelita grubego wykrycie w I stadium daje ponad 90% szans na wyleczenie, co tyczy się też wielu innych problemów zdrowotnych.

Jakie choroby można wykryć dzięki badaniom profilaktycznym?

Za pomocą systematycznych badań profilaktycznych wykryć można tak naprawdę większość problemów zdrowotnych. Lista może przedstawiać się w następujący sposób:

• choroby układu krążenia — miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, arytmie, choroba niedokrwienna serca;
• choroby metaboliczne — insulinooporność, otyłość, hiperlipidemia, cukrzyca;
• infekcje o charakterze przewlekłym;
• choroby nowotworowe — rak szyjki macicy, rak prostaty, rak jelita grubego, rak płuc;
• choroby neurologiczne i psychiczne — depresja, choroba Alzheimera, choroba parkinsona, fobie, stany lękowe, padaczka;
• choroby narządów wewnętrznych — zespół nerczycowy, stłuszczenie wątroby, zapalenie wątroby, kamica nerkowa;
• choroby narządu ruchu — osteoporoza, osteopenia, choroba zwyrodnieniowa stawów;
• choroby układu oddechowego — astma oskrzelowa, gruźlica płuc, przewlekła obturacyjna choroba płuc;
• choroby układu endokrynologicznego — niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników;
• choroby autoimmunologiczne — celiakia, choroba Hashimoto, RZS.

I wiele innych. Co istotne, sporo z tych chorób może być uleczalne lub możliwe do zahamowania i ustabilizowania w rozwoju, jeśli zostaną rozpoznane na wczesnych etapach (najlepiej przy braku rzeczywistych objawów klinicznych).

Jakie są korzyści płynące z dbania o zdrowie poprzez profilaktykę?

Leczenie na wczesnym etapie jest tańsze, prostsze i skuteczniejsze. Nie wymaga tak dużych nakładów czasu, jak leczenie zaawansowanych chorób. To oszczędność czasu i pieniędzy, ponieważ unikamy kosztownego leczenia zaawansowanych chorób. Korzyściami są: mniej zwolnień lekarskich, mniej stresu, więcej energii na walkę z chorobą i życie codzienne.

Wczesne wykrywanie problemów zdrowotnych to również lepsza jakość życia, ponieważ nie dopuszczamy do wystąpienia przykrych dolegliwości związanych z zaawansowaniem danych chorób, takich jak dolegliwości bólowe, omdlenia, drgawki, zaburzenia pamięci, wypadanie włosów czy rozregulowanie cyklu miesiączkowego u kobiet. Choroby przewlekłe mogą być kontrolowane, zanim doprowadzą do poważnych komplikacji. Jesteśmy też spokojniejsi zarówno o siebie, jak i swoich bliskich.

Jakie nawyki i rutyny sprzyjają dbaniu o zdrowie w długiej perspektywie?

Same badania kontrolne to nie wszystko. Należy na co dzień podejmować działania, które pozwolą na utrzymanie wysokiego stanu zdrowia. Są to:

• systematyczna, codzienna aktywność fizyczna;
• unikanie używek takich jak alkohol czy papierosy;
• unikanie stresu i nauka radzenia sobie z nim;
• zdrowa, zbilansowana dieta i spożywanie posiłków o stałych porach;
• wysokie nawodnienie organizmu na poziomie co najmniej 1,5 l wody dziennie;
• właściwa higiena snu;
• utrzymywanie pozytywnych relacji z otoczeniem;
• czas na odpoczynek i balans między życiem prywatnym a zawodowym.

Spełniając wszystkie te aspekty, ryzyko zachorowań na wiele chorób drastycznie maleje, nie jest jednak równe zeru. Dlatego podkreśla się znaczenie kontrolnych badań pomimo zdrowego trybu życia.