Szczepienia przed podróżą - jak przygotować się zdrowotnie do wyjazdu za granicę?

Spis treści:

Dlaczego szczepienia przed podróżą są tak ważne?

Szczepienia przed podróżą są niezmiernie istotne, ponieważ chronią zdrowie podróżnika i pomagają zapobiegać rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych w innych krajach. Przed każdym zagranicznym wyjazdem należy wiedzieć, że w wielu krajach, szczególnie w strefach tropikalnych i rozwijających się, występują choroby rzadkie lub niewystępujące w Polsce (np. żółta febra, dur brzuszny, japońskie zapalenie mózgu). Brak odporności na nie znacząco zwiększa ryzyko zachorowania i groźnych powikłań, a w skrajnych przypadkach nawet śmierci. 

Podróże często wiążą się z kontaktem z wodą, żywnością i warunkami sanitarnymi, które mogą sprzyjać zakażeniom. Nawet mimo dbałości o higienę osobistą nierzadko trudno jest uniknąć niektórych chorób tropikalnych. Przykładowo wystarczy, że podczas wieczornego spaceru ugryzie nas zainfekowany komar lub inny owad, a podczas brania kąpieli przypadkowo połkniemy zakażoną wodę. Ryzyko podejmowane w przypadku rezygnacji ze szczepień ochronnych nie jest warte wewnętrznego spokoju i dbałości o zdrowie swoje i swoich bliskich. 

Z pomocą przychodzą wówczas wspomniane szczepienia ochronne. Na wiele chorób tropikalnych nie ma skutecznego leczenia, natomiast szczepienie skutecznie im zapobiega. Taka profilaktyka trwa dosłownie chwilę, a gwarantuje bezpieczeństwo w trakcie wyjazdu i brak konieczności zamartwiania się o choroby.

Kiedy należy rozpocząć przygotowania do szczepień?

Jeśli planujemy wyjazd za granicę, przygotowania do szczepień ochronnych najlepiej rozpocząć 6–8 tygodni przed wyjazdem. Dlaczego tak wcześnie? Wszystko z tego względu, że:

• niektóre szczepienia (w zależności od choroby, przed którą mają chronić) wymagają podania kilku dawek w określonych odstępach czasu;
• odporność organizmu nie tworzy się natychmiast po szczepieniu, lecz wymaga czasu dla zbudowania się. Najczęściej jest to od 1 do 4 tygodni.

Jeśli wyjeżdżamy do dalekich, egzotycznych krajów, zwłaszcza jeśli mają wątpliwą sanitarność lub nie są rozwinięte, zawsze warto znacznie wcześniej rozplanować swoje szczepienia ochronne. W tym celu najlepiej skonsultować się z lekarzem medycyny podróży, który na podstawie planu wyjazdu dobierze szczepienia ochronne i zasugeruje, które są obowiązkowe, a które zalecane.

Obowiązkowe i zalecane szczepienia – co trzeba wiedzieć?

Szczepienia dzielimy na obowiązkowe (wymagane prawnie, często są sprawdzane na granicy kraju lub przy wylocie samolotem, jeszcze na lotnisku) oraz zalecane (nie są obowiązkowe, jednak przez wzgląd na zwiększone ryzyko niektórych chorób warto je wykonać dla własnego bezpieczeństwa). 

Szczepienia obowiązkowe muszą być wykonane, aby wjechać do niektórych krajów. Są wymagane przez prawo międzynarodowe lub przepisy danego kraju, natomiast brak takiego szczepienia może skutkować odmową wjazdu, kwarantanną, koniecznością zaszczepienia się na granicy. Takie szczepienia są potwierdzane i zapisywane w Międzynarodowej Książeczce Szczepień (żółta książeczka).

Szczepienia zalecane nie są wymagane prawnie, jednak chronią zdrowie i życie osób podróżujących, warto więc je wykonać przed planowanym wyjazdem. Zmniejszają ryzyko ciężkich chorób, chronią przed chorobami powszechnymi w danym regionie, a także mogą zapobiec kosztownym leczeniom za granicą. 

Przed wyjazdem do danego kraju obowiązkowo należy upewnić się, które szczepienia są sugerowane, a które obowiązkowe. Ponownie może w tym pomóc lekarz medycyny podróży.

Obowiązkowe i zalecane szczepienia – co trzeba wiedzieć?

Istnieje wiele chorób spotykających turystów, jednak do zdecydowanie najczęstszych należą:

• biegunka podróżnych - może być wywołana przez bakterie (E. coli), wirusy, pasożyty, które bytują w skażonej wodzie lub w pokarmie. Profilaktyka obejmuje częste mycie rąk, picie wyłącznie wody butelkowanej, unikanie surowych potraw w danym kraju;
• żółtaczka pokarmowa (WZW A) - do której rozwoju również dochodzi przez skażoną żywność i wodę. Profilaktyka obejmuje szczepienia ochronne i higienę osobistą;
• dur brzuszny - który wywołuje bakteria Salmonella typhi. Choroba jest częsta zwłaszcza w Afryce i Azji Południowej. Warto się na nią zaszczepić;
• choroby przenoszone przez zainfekowane komary - denga, Zika, malaria, żółta gorączka, japońskie zapalenie mózgu i inne. Na wiele spośród nich istnieją skuteczne szczepienia ochronne.

Zdecydowanie najczęściej czynnikiem sprawczym są patogeny znajdujące się w wodzie i żywności na danym terenie, a także przenoszone przez komary. 

Szczepienia w zależności od kierunku podróży

Jeśli chodzi o podróżowanie po Europie, brak jest obowiązkowych szczepień ochronnych. Przy niektórych krajach wymienia się jedynie zalecane, na przykład na grypę, COVID-19 czy WZW A w przypadku Europy Wschodniej i Europu Południowej. Są to tereny uznawane raczej za bezpieczne.

Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku krajów afrykańskich. Tutaj, w zależności oczywiście od kraju, najczęściej obowiązkowe są szczepienia na żółtą gorączkę, zaś zalecane są najczęściej szczepienia na dur brzuszny, meningokoki, cholerę czy tężec, błonicę i krztusiec dawką przypominającą. Oto przykładowe, często odwiedzane kraje wraz ze szczepieniami:

• Kongo - szczepienia obowiązkowe: żółta gorączka, szczepienia zalecane: dur brzuszny, poliomyelitis, WZW A, WZW B, tężec, błonica i krztusiec;
• Madagaskar - szczepienia obowiązkowe: żółta gorączka, poliomyelitis, szczepienia zalecane: dur brzuszny, WZW A, WZW B, tężec, błonica i krztusiec;
• Namibia - szczepienia obowiązkowe: żółta gorączka, szczepienia zalecane: dur brzuszny, poliomyelitis, WZW A, WZW B, tężec, błonica i krztusiec.

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku krajów azjatyckich, australijskich bądź zlokalizowanych na terenie Ameryki Południowej. W niektórych krajach nie ma wcale obowiązku szczepień, podkreśla się jedynie korzyści z ich wykonania, w innych natomiast pojawia się już obowiązek wykonania określonych szczepień ochronnych. Dlatego tak ważna jest konsultacja z lekarzem medycyny podróży.

Gdzie wykonać szczepienia i jak się do nich przygotować?

Szczepienia ochronne przed wyjazdem za granicę wykonać można w różnych miejscach. Najczęściej jednak są to:

• lekarz POZ i przychodnia rodzinna (w przypadku bardziej popularnych szczepień takich jak grypa, WZW B, tężec, błonica i krztusiec);
• prywatne centra medyczne;
• sanepid i punkty szczepień.

Szczepienia ochronne przed wyjazdem za granicę wykonać można również w placówkach medycznych Salve w Łodzi, najlepiej po konsultacji z doświadczonym lekarzem medycyny rodzinnej, który również współpracuje z tymi placówkami. 

Gdzie wykonać szczepienia i jak się do nich przygotować?

Międzynarodowa Książeczka Szczepień wymagana jest zawsze, gdy istnieje konieczność zaszczepienia się przeciwko żółtej gorączce. To najczęstszy i praktycznie jedyny obowiązkowy przypadek. Ma to miejsce:

• przy wjeździe do wielu krajów Afryki i Ameryki Południowej;
• niekiedy przy tranzycie przez kraje zagrożone żółtą gorączką;
• gdy podróżny przyjeżdża z kraju, w którym występuje żółta gorączka.

Szczepienie musi być wykonane co najmniej 10 dni przed przyjazdem. Od 2016 roku ważność szczepienia jest dożywotnia.

Dodatkowo Międzynarodowa Książeczka Szczepień może być wymagana przy sytuacjach wyjątkowych, takich jak na przykład pielgrzymka do Mekki (Hadżdż i Umra). Wówczas jest obowiązkowy wpis szczepienia przeciw meningokokom.

Bibliografia

1. Korzeniewski K., Medycyna podróży. Kompendium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
2. Zalecane szczepienia dla podróżujących - Główny Inspektorat Sanitarny - Portal Gov.pl.