Udar słoneczny - objawy, leczenie, pierwsza pomoc

Spis treści:

Co to jest udar słoneczny i jakie są jego przyczyny?

Do udaru cieplnego dochodzi wtedy, gdy pod wpływem nadmiernej ciepłoty ciała następuje uszkodzenie komórek. Gdy głęboka ciepłota ciała podnosi się powyżej 41 stopni C na dłużej niż na krótką chwilę, dochodzi do urazu termicznego. Udar słoneczny jest medycznym stanem nagłym, w przypadku którego śmiertelność wśród dorosłych wynosi 12%.

Dokładne przyczyny występowania objawów udaru słonecznego nie są do końca znane. Podejrzewa się, że hipertermia jedynie doprowadza do dalszych zmian, jakimi są zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS) i rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. W patologii tej może mieć znaczenie również endotoksemia, podwyższona produkcja tlenku azotu, działanie cytokin oraz zaburzenia w obrębie układu immunologicznego.

Czynniki ryzyka udaru słonecznego to:

• bezpośrednie działanie promieni słonecznych, zwłaszcza na nieosłoniętą skórę głowy i karku;
• długotrwałe przebywanie na słońcu w upalne dni, opalanie się — szczególnie przy braku dostatecznego nawodnienia;
• brak nakrycia głowy podczas wyjść na zewnątrz w upalne dni, a także stosowanie nakryć głowy wykonanych z syntetycznych, sztucznych tkanin;
• spożywanie alkoholu w upalne dni;
• brak dostępu do chłodnych, przewietrzonych miejsc;
• wysoka wilgotność powietrza przy warunkach bezwietrznych;
• długie siedzenie na mocno nagrzanych powierzchniach, np. na betonie;
• przyjmowanie niektórych leków, zwłaszcza nasennych, moczopędnych, antycholinergicznych.

Warto podkreślić, że na udar słoneczny szczególnie narażone są następujące grupy społeczne: niemowlęta i małe dzieci, seniorzy, kobiety ciężarne, pracownicy fizyczni, pacjenci z niektórymi chorobami przewlekłymi (zwłaszcza układu oddechowego, układu krążenia, nerek). Także sportowcy uprawiający aktywności fizyczne na świeżym powietrzu oraz turyści zwiedzający gorące kraje bez wcześniejszej adaptacji znajdują się w grupie ryzyka.

Jakie objawy świadczą o udarze słonecznym?

Zanim dojdzie do termicznego uszkodzenia tkanek w przebiegu udaru słonecznego, u pacjenta mogą przejściowo wystąpić zaburzenia świadomości i objawy somatyczne, co nazywamy przegrzaniem. Tak naprawdę omawiana patologia przebiega w 3 fazach rozwoju:

• stres cieplny — objawia się uczuciem dyskomfortu i fizjologicznego zmęczenia, spowodowanych narażeniem na działanie gorąca. Mimo że człowiek ma uczucie dyskomfortu, głęboka ciepłota ciała pozostaje w zakresie normy. Inne objawy zwykle nie występują;
• wyczerpanie cieplne — lekkiego stopnia odwodnienie bez lub z towarzyszącymi zmianami stężenia sodu, mogącymi przybierać charakter hipernatremii lub hiponatremii. Głęboka ciepłota ciała mieści się między 38 a 40 stopni C. Objawia się to nasilonym dyskomfortem, splątaniem, pragnieniem, nudnościami i wymiotami;
• udar cieplny — stan, w którym głęboka ciepłota ciała przekracza 40 stopni C, doszło do ekspozycji na wysoką temperaturę (niekiedy w połączeniu z wysiłkiem fizycznym) i występują zaburzenia funkcji układu nerwowego. Typowe objawy to: splątanie, zawroty i bóle głowy, omdlenia, majaczenie.

W udarze cieplnym charakterystyczne objawy to również:

• gorączka;
• bardzo sucha skóra;
• bladość skóry;
• zlewne poty;
• biegunka;
• wstrząs;
• encefalopatia;
• drgawki.

W udarze słonecznym bardzo istotna jest wczesna identyfikacja niepokojących objawów oraz szybkie wdrożenie działań z zakresu pierwszej pomocy.

Jakie pierwsze kroki należy podjąć po wystąpieniu objawów?

Pierwsza pomoc przy udarze słonecznym jest kluczowa i może uratować życie osobie poszkodowanej. W pierwszej kolejności należy przenieść takiego człowieka w chłodne, najlepiej zacienione i dobrze wentylowane miejsce. Najlepiej do wnętrza jakiegoś budynku, a jeśli nie jest to możliwe, pod drzewo dające sporo cienia.

Kolejnym krokiem jest poluzowanie zbyt ciasnego ubrania, co ułatwi poszkodowanemu oddychanie. Szczególnie istotne jest rozpięcie koszuli, spodni, zdjęcie ciasno założonego paska, a niekiedy nawet zdjęcie zbyt mocno opinającej bluzki. Jednocześnie należy schładzać ciało, np. przykładając chłodny okład (ale nie zimny i lodowaty) w okolicę karku, czoła, pleców, klatki piersiowej. Jeśli osoba jest przytomna, warto podawać jej chłodne płyny, aby działać również “od środka”.

Jeśli mamy taką możliwość, należy mierzyć temperaturę ciała co około 10 minut. Gdy spadnie ona poniżej 38 stopni Celsjusza, można przerwać intensywne schładzanie. Obserwacja stanu poszkodowanego jest bardzo ważna. Przy wystąpieniu niepokojących objawów należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe. Choć tak naprawdę każdy przypadek udaru słonecznego warto skonsultować z lekarzami.

Jakie leczenie stosuje się przy udarze słonecznym?

Leczenie przy udarze słonecznym powinno być celowane i szybkie. Można je przedstawić w skrócie w następujący sposób:

• ochładzanie poszkodowanego do czasu, aż głęboka ciepłota ciała spadnie poniżej 3 stopni C;
• nawodnienie za pomocą płynów dożylnych;
• podanie leków wazopresyjnych, jeśli wstrząs utrzymuje się po nawodnieniu;
• monitorowanie w kierunku niedokrwistości i małopłytkowości, a także pod kątem obrzęku mózgu;
• leczenie zaburzeń krzepnięcia, jeśli doszło do klinicznie jawnego krwawienia, a także leczenie drgawek.

W przypadku niewydolności oddechowej ważne jest zastosowanie wentylacji mechanicznej.

Jak zapobiegać udarowi słonecznemu?

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia udaru słonecznego, należy:

• unikać ekspozycji na silne słońce, a więc unikać wychodzenia na zewnątrz w upalne dni zwłaszcza w godzinach 11:00-15:00;
• nosić przewiewne nakrycie głowy, najlepiej takie, które osłoni dodatkowo twarz i kark — świetnie sprawdzą się wszelkie kapelusze z szerokim rondem;
• pić dużo wody — w zwykłe dni 1,5-2 l wody dla osoby dorosłej to minimum. Podczas upałów zapotrzebowanie to wzrasta jednak nawet 2-krotnie;
• ubierać się lekko i przewiewnie — wskazane są oddychające materiały, jasne kolory odbijające promienie słoneczne;
• stosować kremy z filtrami UV i powtarzać to kremowanie do 2-3 godziny, ponieważ pocenie się lub przebywanie w wodzie skutecznie zmywa produkty ochronne;
• często robić przerwy, aby pobyć chwilę w zacienionym miejscu;
• unikać spożywania alkoholu i kofeiny podczas przebywania na zewnątrz w upalne dni.

Co istotne, nie należy zostawiać nikogo w nieklimatyzowanym, zamkniętym samochodzie, nawet na pół godziny. Niestety wciąż spotykaną praktyką jest zostawianie w aucie małego, śpiącego dziecka, aby wyskoczyć na szybkie zakupy spożywcze. Stanowi to zagrożenie życia dziecka i jest w Polsce karalne.