Cukrzyca ciążowa - czym jest? Rozpoznanie, przyczyny, objawy, leczenie

Cukrzyca ciążowa jest współcześnie najczęściej rozpoznawanym powikłaniem metabolicznym u kobiet ciężarnych. Szacuje się, że może dotyczyć nawet ponad 10% wszystkich przyszłych mam. Właśnie dlatego tak dużą wagę przykłada się do jej diagnostyki i leczenia. Tym bardziej że nieleczona może negatywnie wpływać na rozwój płodu i przebieg porodu.

Od czego robi się cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciążowa to choroba metaboliczna dotycząca kobiet, u których zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi po raz pierwszy zdiagnozowano właśnie w ciąży. Przyczyny tego zjawiska wciąż nie zostały poznane, choć udało się wyszczególnić jego czynniki ryzyka:

• cukrzyca ciążowa w poprzednich ciążach;
• cukrzyca typu 2 występująca w rodzinie;
• nadwaga lub otyłość;
• nadciśnienie tętnicze;
• palenie papierosów; 
• zespół policystycznych jajników; 
• ciąża po 35. roku życia; 
• dziecko o dużej masie urodzeniowej (powyżej 4000 g);
• dziecko z wadą rozwojową;
• zgony wewnątrzmaciczne w wywiadzie;
• wielorództwo.

Należy zaznaczyć, że cukrzycy ciążowej bardzo często towarzyszą inne zaburzenia, m.in. niewydolność nerek z białkomoczem, nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość bądź zakażenia dróg moczowych. Dlatego kobieta ciężarna powinna pozostać pod opieką medycznego zespołu interdyscyplinarnego. 

Jakie są objawy cukrzycy w ciąży?

Cukrzyca ciążowa może przebiegać bezobjawowo, choć u wielu kobiet występują następujące dolegliwości:

• wzmożone pragnienie;
• zaburzenia widzenia;
• zmęczenie i ciągłe odczuwanie senności;
• częste infekcje dróg moczowo-płciowych lub skóry;
• suchość w jamie ustnej;
• częstomocz;
• nadmierny apetyt;
• zawroty głowy i tendencja do omdleń.

Wskazują one na hipoglikemię. Jeśli tego typu objawy pojawiają się w dowolnym momencie ciąży, zawsze należy skonsultować je z lekarzem ginekologiem.

Czym grozi cukrzyca w ciąży?

Cukrzyca ciążowa stanowi poważne zagrożenie zarówno dla przyszłej matki, jak i dla nienarodzonego jeszcze dziecka. Drastycznie zwiększa ryzyko wielowodzia, przedwczesnego porodu, cukrzycy typu 2 przyszłości (nawet jeśli kobieta nie będzie już w ciąży) oraz nadciśnienia tętniczego. Zwłaszcza ostatnia choroba może z kolei prowadzić do udaru mózgu, chorób narządu wzroku, niewydolności nerek lub zawału serca. Cukrzyca ciążowa może ponadto pogarszać samopoczucie kobiet ciężarnych i odbierać radość z okresu ciąży - kobiety mają bowiem w głowie obraz zagrożenia dziecka.

Jak cukrzyca ciążowa wpływa na dziecko?

Udowodniono, że cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko:

• makrosomii, czyli zbyt dużej masy urodzeniowej dziecka;
• dystocji barkowej, czyli zatrzymania porodu po urodzeniu główki dziecka (barki nie mogą przejść przez kanał rodny);
• hipoglikemii noworodka;
• otyłości, chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu 2 u dziecka w późniejszym życiu.

Ponadto poród przedwczesny związany z cukrzycą ciążową również nie jest dla dziecka korzystny. Wcześniaki często zmagają się z rozmaitymi problemami zdrowotnymi, a ich odporność nie jest prawidłowo zbudowana. 

Cukrzyca ciążowa - diagnostyka

Diagnostyka cukrzycy ciążowej jest współcześnie rutynowo przeprowadzana w ramach badań kobiet ciężarnych. Wytyczne opierają się o pomiary stężenia glukozy w osoczu krwi. Na pierwszej wizycie w poradni ginekologicznej wykonuje się oznaczenie stężenia glukozy na czczo, natomiast u kobiet z grupy ryzyka od razu wdraża się doustny test obciążenia glukozą.

Jeśli wynik testu jest prawidłowy, badanie należy powtórzyć pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z  2018 roku cukrzycę ciążową można rozpoznać wówczas, gdy spełnione jest przynajmniej 1 z poniższych kryteriów: 

• stężenie glukozy na czczo: 92-125 mg% (5,1-6,9 mmol/l) lub w 60. minucie doustnego testu obciążenia glukozą jest wyższe / równe 180 mg% (10,0 mmol/l);
• glikemia na czczo jest wyższa lub równa 126 mg% (7,0 mmol/l), ewentualnie w 120 minucie doustnego testu obciążenia glukozą jest wyższa lub równa 200 mg% (11,1 mmol/l);
• glikemia przygodna jest wyższa lub równa 200 mg% (11,1 mmol/l) i współistnieją z nią objawy hiperglikemii.

Zdiagnozowana cukrzyca ciążowa jest wskazaniem do regularnej kontroli ciśnienia tętniczego, a także do wizyty u okulisty celem monitorowania ewentualnych powikłań ze strony narządu wzroku.

Cukrzyca ciążowa - leczenie

Wszystkie kobiety ciężarne ze stwierdzoną cukrzycą ciążową powinny stosować starannie dobraną terapię żywieniową, najlepiej ustaloną wspólnie z doświadczonym dietetykiem klinicznym. Jeśli po wdrożeniu właściwej diety wartości glikemii o dowolnej porze dnia są w dalszym ciągu wyższe od prawidłowych, niezbędne staje się zastosowanie insulinoterapii. Dotyczy to nawet do 40% kobiet ciężarnych z omawianą chorobą.

Niezbędnym elementem leczenia cukrzycy ciążowej jest ponadto umiarkowana, systematyczna aktywność fizyczna np. codzienne spokojne spacery. Tego typu wysiłek poprawia utylizację glukozy, obniża insulinooporność tkanek i poprawia ich wrażliwość na insulinę. Dobrze sprawdzają się również sesje u fizjoterapeuty uroginekologicznego, który w profesjonalny sposób prowadzi jednostki treningowe dopasowane do możliwości kobiet ciężarnych i zapewniające im pełne bezpieczeństwo. Przed rozpoczęciem aktywności należy jednak wykluczyć przeciwwskazania (np. powikłania ciąży, odklejenie łożyska itd.). 

Cukrzyca ciążowa - dieta

Dieta cukrzycowa (o niskim indeksie glikemicznym mniejszym niż 55) stanowi podstawę terapii cukrzycy ciążowej. Po spożyciu produktów z niskim IG  stężenie glukozy spokojnie wzrasta i spokojnie opada, co jest najkorzystniejsze dla zdrowia pacjentki. Zalecane produkty to m.in.:

• makarony żytnie, orkiszowe, z mąki razowej;
• ciemny ryż;
• kasza jęczmienna, bulgur, gryczana;
• pieczywo żytnie razowe, chleb pełnoziarnisty;
• otręby, płatki owsiane, jęczmienne, gryczane;
• owoce, zwłaszcza jagodowe (oprócz bananów, winogron, czereśni, mango, owoców z puszek i suszonych);
• warzywa (oprócz gotowanych ziemniaków, buraków, marchwi, dyni, batatów i bobu);
• chude mleko, jogurty naturalne, kefiry, maślanki, serki wiejskie;
• chude mięsa i wędliny, chude ryby.

Istnieje również zasada, że im więcej błonnika pokarmowego w diecie, tym niższy indeks glikemiczny. Jest on wartościowym składnikiem diety dla diabetyków. Nie zaleca się bardzo długiego gotowania produktów, zwłaszcza warzyw, a także spożywania cukru i soli. Dzienna podaż wody powinna wynosić 2-2,5 l.

Dieta przy cukrzycy ciążowej musi być skonstruowana prawidłowo pod względem jakości i ilości składników - kobieta powinna dostarczać odpowiednią ilość składników odżywczych niezbędnych dla zachowania własnego zdrowia, ale i rozwoju płodu. Rekomendowana dieta cukrzycowa składa się w 40-45% z węglowodanów złożonych, w 30% z białka oraz w 20-30% z tłuszczów nienasyconych. Ilość kalorii ustala się indywidualnie, jednak jeśli ciężarna zmaga się z nadwagą, należy to uwzględnić w planowaniu jadłospisów. Szczególnie istotny jest posiłek spożywany między godziną 22.00 a 22.30, ponieważ chroni on kobietę przed hipoglikemią nocną i głodową ketogenezą. Powinien składać się z 25 g węglowodanów złożonych. 

Cukrzyca ciążowa a poród

Cukrzyca ciążowa sama w sobie nie jest przeciwwskazaniem do porodu naturalnego. Jeśli w jej przebiegu nie obserwuje się powikłań, nie musi wiązać się z koniecznością cięcia cesarskiego czy przedwczesnego ukończenia ciąży. Wskazaniami do cięcia cesarskiego w związku z cukrzycą ciążową są m.in.:

• nadmierna masa płodu powyżej 4200 g u  ciężarnej o  przeciętnym wzroście;
• różnica obwodu brzuszka (AC) i obwodu główki (HC) przekraczająca 4 cm.

Wskazaniem mogą być również powikłania ciąży czy czynniki niezwiązane z cukrzycą ciążową, dlatego każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia.