Grzybica stóp i paznokci - przyczyny, jak rozpoznać i leczyć?

W ostatnich latach notuje się ciągły, systematyczny wzrost częstości zachorowań na grzybicę, przy czym grzybica stóp i paznokci jest znacznie częstsza niż grzybica paznokci rąk. Szacuje się, że schorzenie to występuje nawet u do 8% ogólnej populacji. Diagnostyką i leczeniem niepowikłanej grzybicy stóp zajmuje się podolog.

Skąd się bierze grzyb na stopie?

Grzybice stóp i paznokci mogą być wywołane przez 3 grupy grzybów: 

• dermatofity - najczęściej spotykane w klimacie umiarkowanym. Mogą to być: Trichophyton, Microsporum i Epidermophyton, przy czym zdecydowanie w procesach zakażenia przeważa Trichophyton rubrum (wywołuje do 80% wszystkich zakażeń paznokci);
• grzyby drożdżopodobne - przeważnie jest to Candida albicans;
• grzyby pleśniowe - w umiarkowanej strefie klimatycznej odgrywają jedynie marginalną rolę w patogenezie grzybic. 

Jest to choroba wysoce zakaźna, dlatego patogeny bardzo szybko rozprzestrzeniają się z osoby na osobę. Do zakażenia może dojść np. na basenie, w saunie, w szatni klubu sportowego i wszędzie tam, gdzie pacjent z grzybicą stóp może przemieszczać się boso, bez wcześniejszego założenia klapek. Ryzyko jest duże także podczas korzystania z przedmiotów osoby zakażonej, np. obuwia, ręcznika, pumeksu czy skarpetek. 

Warto wspomnieć, że czynnikami ryzyka predysponującymi do grzybicy stóp i paznokci (zwłaszcza wywołanej przez Candida albicans) są: 

• uszkodzenie bariery naskórkowej w obrębie stóp - np. oparzenia, rany, odleżyny, otarcia;
• zaburzenia ogólnoustrojowe - np. cukrzyca, niedoczynność nadnerczy, niedobory pokarmowe, niedożywienie, niedoczynność tarczycy;
• zaburzenia dotyczące neutrofilów i makrofagów - np. neutropenia, leukopenia;
• zaburzenia odporności - np. niedorozwój grasicy, AIDS;
• choroby nowotworowe;
• przewlekłe przyjmowanie niektórych leków - np. antybiotyków, kortykosteroidów czy leków immunosupresyjnych.

Choć najczęściej grzybica stóp i paznokci rozwija się u dojrzałych mężczyzn, może dotyczyć także kobiet w każdym wieku, seniorów, dzieci. 

Grzybica stóp - objawy

Mało kto zdaje sobie sprawę, że grzybica stóp a grzybica paznokci to 2 odrębne jednostki chorobowe, choć przeważnie występują wspólnie. Jak manifestuje się grzybica stopy? Objawy zależą od odmiany klinicznej. Wyróżnia się następujące:

• grzybica stóp międzypalcowa - najczęstsza postać grzybicy stóp, dotycząca zazwyczaj III i IV przestrzeni międzypalcowej. Początkowo występuje zaczerwienienie i świąd;
• grzybica stóp potnicowa - występują liczne pęcherzyki oraz mogą tworzyć się zlewne ogniska wysiękowe;
• grzybica stóp złuszczająca - występuje pod postacią ognisk złuszczania lub nadmiernego rogowacenia. Zmiany zajmują podeszwy i boczne części stopy, co określa się mianem grzybicy typu „mokasynowego”. Często towarzyszy temu grzybica paznokci. 

Jak wygląda grzybica stóp? Podsumowując, zmiany grzybicze lokalizują się na skórze stóp, jednak nie zajmują paznokci. W początkowym okresie dominuje świąd, pieczenie, zaczerwienie skóry, po czym pojawia się złuszczanie, pęknięcia, wysięki i maceracja naskórka. W odmianie złuszczającej skóra staje się gruba, twarda, dominuje jej nadmierne rogowacenie.

Jak wygląda grzybica paznokci u stóp?

Wyróżnia się 4 typy kliniczne grzybicy paznokci u stóp i są to:

• DLSO - najczęstsza postać, w której grzyby zajmują paznokcie od ich wolnego brzegu;
• SWO - zakażenie jest powierzchowne, a proces chorobowy wywołuje niewielkie objawy i w nieznacznym stopniu niszczy płytę paznokciową. Dominują białe, proszkowate plamy na powierzchni paznokcia;
• PSO - infekcja szerzy się od wału okołopaznokciowego, co często poprzedza uszkodzenie płytki paznokciowej w tym miejscu;
• TDO - całkowite zajęcie płytki paznokciowej, najczęściej spotykane w przebiegu nieleczonego zakażenia grzybiczego.

Typy te mogą występować wspólnie. Dla grzybicy paznokci charakterystyczne są objawy takie jak: kruchość i łamliwość paznokci, odkształcenia płytki paznokciowej, nieprzyjemny zapach paznokci i zmiana ich zabarwienia, zwykle na żółto, brązowo, zielonkawo, a nawet czarno.

Sprawdź także: Wrastający paznokieć: jak wygląda, co zrobić i jak leczyć?

Grzybica stóp i grzybica paznokci stóp - diagnostyka

Sam obraz kliniczny nie może być nigdy podstawą do postawienia rozpoznania i wdrożenia leczenia grzybicy. Obserwacja zmian jest oczywiście ważna i może zawęzić proces diagnostyczny, jednak zawsze kluczowe jest wykrycie obecności patogennego grzyba w skórze lub na paznokciu. W tym celu należy pobrać materiał diagnostyczny w postaci zeskrobin z chorobowo zmienionego miejsca wraz z masami rogowacenia podpaznokciowego (w przypadku grzybicy paznokci). Wykonuje się badanie mikologiczne, które zawsze daje trafne rozpoznanie. Uprawnienia do takich badań ma lekarz dermatolog (warto szukać dermatologa specjalizującego się w podologii).

Grzybica paznokci i grzybica stóp - leczenie

Jeśli zostanie już zdiagnozowana grzybica stóp, leki są podstawą terapii każdego pacjenta. W farmakoterapii ogólnej stosuje się obecnie 3 preparaty: itrakonazol, terbinafinę i flukonazol przez 6 tygodni w grzybicy paznokci i 12 tygodni w grzybicy stóp. Skuteczność przy zachowaniu systematyczności i stosowaniu się do zaleceń lekarza wynosi ponad 90%. Nowym lekiem stosowanym w grzybicy paznokci jest rawukonazol, preparat triazolowy II generacji o szerokim zakresie działania przeciwgrzybiczego.

Najwyższą skuteczność w terapii grzybicy ma leczenie skojarzone, opierające się na połączeniu leczenia doustnego i miejscowego - leki miejscowe mogą mieć postać maści lub specjalnych lakierów. Należy mieć na uwadze, jak poważną i zakaźną chorobą jest grzybica stóp. Lek bez recepty nie zawsze pomoże, dlatego zachęca się do wizyty lekarskiej, aby otrzymać receptę na silniejsze preparaty gwarantujące skuteczność.

W przypadku grzybicy paznokci stóp nierzadko stosuje się również mechaniczne lub chemiczne metody usunięcia fragmentu bądź całej płytki paznokciowej. Zwłaszcza przy zajęciu bocznej części płytki (typ DLSO), ale i w bardzo zaawansowanych innych postaci grzybicy paznokci. Do chemicznego złuszczania zwykle wykorzystuje się 40% mocznik.

Grzybica stóp - domowe sposoby

Grzybica stóp i paznokci może być leczona domowymi sposobami, które jednak stanowią uzupełnienie terapii podstawowej, a nie jej zamiennik. Dobrze sprawdzić się mogą okłady lub moczenia nóg z dodatkiem olejku z drzewa herbacianego, szałwii i/lub arcydzięgla lekarskiego. Warto suplementować związki poprawiające odporność, np. witaminę C, cynk i krzem, których niedobór nasila intensywność zmian grzybiczych. Jako że grzyby żywią się węglowodanami prostymi, z diety należy wykluczyć wszelkie słodycze. Jeśli zostanie zdiagnozowana grzybica stóp, leczenie domowe zawsze powinno zostać wcześniej skonsultowane z lekarzem lub podologiem, aby użyte zioła czy oleje nie wchodziły w interakcję z lekami.