Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego?

Nowotwory jelita grubego i odbytu są trzecim najczęściej występującym na świecie nowotworem u mężczyzn i drugim u kobiet. Większość zachorowań występuje w krajach wysokorozwiniętych, do których należy także Polska. Rak jelita grubego powoduje około 600 tysięcy zgonów rocznie, częściej w grupie mężczyzn. To poważny problem medyczny, dlatego tak dużą wagę przykłada się do jego profilaktyki i diagnostyki.

Czym jest rak jelita grubego?

Rak jelita grubego to nowotwór złośliwy lokalizujący się najczęściej w obrębie okrężnicy, zgięcia esiczo-odbytniczego, odbytnicy i odbytu. Większość zachorowań występuje po 50. roku życia (nawet 94%). Niestety przyczyny chorób nowotworowych, w tym raka jelita grubego, wciąż nie są w pełni poznane. W zależności od rodzaju nowotworu wymienia się jednak czynniki ryzyka, które predysponują do jego wystąpienia. Dzięki temu można świadomie zadbać o profilaktykę tego typu chorób. W przypadku raka jelita grubego czynnikami ryzyka są:

• brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia;
• nadużywanie alkoholu;
• palenie papierosów;
• dieta bogata w tłuszcze nasycone, cukry proste, uboga w błonnik pokarmowy;
• przyjmowanie niektórych leków, zwłaszcza immunosupresyjnych;
• nadwaga i otyłość;
• nieleczone choroby zapalne jelit, w tym choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• obecność polipów o typie gruczolaka w świetle jelita grubego.

Udowodniono, że ryzyko rozwoju raka jelita grubego wzrasta po ukończeniu 50. roku życia. Nie bez znaczenia pozostają również predyspozycje genetyczne. Jeśli w rodzinie występują przypadki tego nowotworu, od pewnego wieku (40 lat) należy systematycznie się badać.

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego?

Jako że rak jelita grubego występuje częściej w populacji zamieszkującej kraje wysokorozwinięte, a czynniki ryzyka wiążą się ze współczesnym modelem życia, zmieniając codzienne nawyki i dbając o odpowiednią profilaktykę, w dużym stopniu można mu przeciwdziałać. Ważne jednak jest to, aby działania prewencyjne miały charakter długotrwały i systematyczny. Warto zaznaczyć, że wpłyną korzystnie nie tylko na zdrowie jelita grubego, ale i wiele innych narządów i układów. 

Zdrowa, zbilansowana dieta

W przypadku raka jelita grubego czynnikami ochronnymi są:

• żywność bogata w błonnik pokarmowy znajdujący się np.: w roślinach strączkowych, warzywach i owocach, produktach pełnoziarnistych, kaszach. Rekomendowane dzienne spożycie wynosi 27-40 g. Wszystko przez to, że błonnik wspiera florę bakteryjną jelit, która przeciwdziała chorobom jelita, a także poprawia perystaltykę i wymiata zalegające resztki pokarmowe;
• wapń — badania przeprowadzone przez European Cancer Prevention Organisation Study Group udowodniły, że przyjmowanie wapnia na poziomie 2 g dziennie wyraźnie zmniejsza nawroty gruczolaków jelita grubego. Ponadto pierwiastek ten działa przeciwzapalnie i wzmacnia integralność bariery jelitowej. Dobrymi źródłami wapnia są: mleko i jego przetwory, ryby, orzechy czy nasiona;
• suplementacja witaminy D, kwasu foliowego oraz selenu, a także dbanie o to, aby dieta zawierała ich bogate źródła, takie jak owoce morza, zboża, ryby, kapusta, czosnek, orzechy, jajka;
• ograniczenie spożycia czerwonego mięsa (wołowina, cielęcina, wieprzowina) do maksymalnie 500 g na tydzień, a także unikanie smażenia, grillowania, nadmiernego solenia. Wszystko przez to, że czerwone mięso jest bogate w tłuszcze nasycone, żelazo hemowe, azotany i azotyny, będące potencjalnym czynnikiem rakotwórczym. 

Najzdrowsza dieta powinna być bogata w owoce i warzywa (zwłaszcza świeże), ryby i owoce morza, produkty pełno zbożowe i chudy nabiał. Świetnie sprawdzi się dieta śródziemnomorska. Jednocześnie warto wzbogacić ją w probiotyki – zarówno w formie suplementów, jak i naturalnej żywności probiotycznej (np. zakwas, kiszonki, fermentowane napoje mleczne). 

Rezygnacja z używek

Reaktywny metabolit alkoholu – aldehyd octowy – może uszkadzać materiał genetyczny komórek (DNA) i upośledzać mechanizmy jego naprawy. Ponadto obniża stężenie kwasu foliowego we krwi, kluczowego do prawidłowej syntezy DNA. Zarówno alkohol, jak i papierosy generują wolne rodniki tlenowe, które znacznie zwiększają ryzyko chorób nowotworowych. Bezwzględnie zaleca się rezygnację z tych używek.

Regularna aktywność fizyczna

Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna może nie tylko zmniejszać ryzyko rozwoju raka jelita grubego, ale i przedłużać życie osób już chorych, obniżając stan zapalny i modyfikując skład mikroflory jelitowej. Głównie przez to, że przeciwdziała czynnikom ryzyka takim jak nadwaga, nadmierny poziom tkanki tłuszczowej, niska odporność. Dodatkowo przyśpiesza perystaltykę jelit i przesuwanie się treści pokarmowej, zmniejszając zaleganie resztek w obrębie jelita grubego. 

Badania kontrolne w kierunku raka jelita grubego

Pierwszym, wstępnym badaniem diagnostyki nowotworów dolnego odcinka przewodu pokarmowego jest badanie proktologiczne, czyli per rectum. Nie jest jednak tak dokładne, dlatego coraz częściej złotym standardem diagnostycznym jest kolonoskopia przebiegająca z pobraniem biopsji (wycinek błony śluzowej jelita) do szczegółowych badań histopatologicznych. Badanie polega na wprowadzeniu giętkiej rurki zakończonej źródłem światła i kamerą do jelita grubego przez odbyt, co z dużą dokładnością pozwala ocenić jego wnętrze. Może być prowadzone w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. 

Każdemu ubezpieczonemu pacjentowi przysługuje możliwość skorzystania z bezpłatnych badań przesiewowych raka jelita grubego w ramach NFZ. Kryterium uczestnictwa obejmuje jednak wiek 50-65 lat lub 40-49 lat, jeśli u krewnego I stopnia zdiagnozowano raka jelita grubego. Wówczas badanie można wykonać raz na 10 lat. 

Inną opcją profilaktyki jest bezbolesny i nieinwazyjny test pozwalający wykryć raka jelita grubego nawet we wczesnych jego stadiach — Colotect. To nowoczesne badanie genetyczne, które można wykonać samodzielnie w domu. Szacuje się, że wykrywa do 88% zmian, w tym stadia przedrakowe.