Reumatoidalne zapalenie stawów - przyczyny, objawy, leczenie

W ostatnich latach zaobserwowano, że ze wzmożoną częstotliwością występuje reumatoidalne zapalenie stawów - co to jest za choroba, jak się objawia i jak można ją leczyć? Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła, autoimmunologiczna choroba tkanki łącznej, której proces rozpoczyna się w błonie maziowej stawów. Z tego względu to właśnie objawy stawowe są dla niej najbardziej charakterystyczne. Diagnostyką i leczeniem reumatoidalnego zapalenia stawów zajmuje się lekarz reumatolog.

Reumatoidalne zapalenie stawów - przyczyny

W pacjentach zawsze wzbudza niepokój diagnoza: reumatoidalne zapalenie stawów. Przyczyna choroby wciąż nie została jednak poznana, podobnie jak w przypadku wszystkich autoimmunologicznych chorób tkanki łącznej. Największy wpływ przypisuje się czynnikom genetycznym, immunologicznym, środowiskowym, hormonalnym, jak również zakażeniu wirusowemu. Za genetycznymi czynnikami przemawia fakt, że u większości chorych stwierdza się występowanie antygenu HLA DR4 oraz DR-1. 

Reumatoidalne zapalenie stawów 3-krotnie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Może rozwinąć się w każdym wieku, jednak największa liczba zachorowań przypada na 30.–60. rok życia.

Reumatoidalne zapalenie stawów - objawy

W przebiegu choroby powstaje patologiczny stan zapalny zlokalizowany początkowo w obrębie stawów, prowadzący do zniszczenia chrząstki oraz kości. Wraz z postępem choroby w chrząstkach powstają fibroblasty, które rozrastają się na naczynia krwionośne, prowadząc w konsekwencji do uszkodzeń wiązadeł i zniekształcenia stawów. Powstające zrosty włókniste oraz kostne powodują początkowo zesztywnienia stawów, aż w końcu prowadzą do całkowitego ich usztywnienia.

Jeśli zostanie zdiagnozowane reumatoidalne zapalenie stawów, pierwsze objawy mogą być nietypowe, np.: 

• osłabienie organizmu;
• zmęczenie;
• brak apetytu;
• gorączka;
• utrata masy ciała.

Wczesne rozpoznanie RZS umożliwia zapobieganie opisanym wyżej zniszczeniom w obrębie stawów, jak również chroni przed wystąpieniem poważnych powikłań pozastawowych. Najbardziej charakterystycznym objawem reumatoidalnego zapalenia stawów jest symetryczne zapalenie stawów (ból i obrzęk) z towarzyszącą sztywnością poranną utrzymującą się powyżej 60 minut. Najczęściej dotyczy to drobnych stawów rąk i stóp oraz nadgarstków.

Do pozastawowych objawów należą: 

• zapalenie błon surowiczych, w tym opłucnej;
• amyloidoza;
• nasilona osteoporoza;
• choroby układu krążenia, zwłaszcza choroba wieńcowa, procesy miażdżycowe.

Warto zaznaczyć, że reumatoidalne zapalenie stawów dłoni jest najczęściej spotykane, zwłaszcza w pierwszych etapach rozwoju choroby. Mogą temu towarzyszyć tzw. guzki reumatoidalne - twarde zgrubienia podskórne lokalizujące się na palcach dłoni, a wraz z postępem RZS również na stopach, przy łokciach czy nawet na płucach.

Reumatoidalne zapalenie stawów - jakie badania wykonać?

Test na reumatoidalne zapalenie stawów to przede wszystkim badania laboratoryjne i wywiad z pacjentem. Na wizycie opisując objawy, reumatoidalne zapalenie stawów może być podejrzewane przez lekarza. Należy przeprowadzić szczegółowy wywiad zdrowotny, obejmujący pytania dotyczące chorób w rodzinie, chorób przewlekłych pacjenta, stylu życia oraz przede wszystkim - zgłaszanych dolegliwości. Do ustalenia rozpoznania konieczne są jednak szczegółowe badania.

Jakie badania na reumatoidalne zapalenie stawów będą najlepsze? Rutynowo wykonuje się oznaczenie stężenia białka ostrej fazy - CRP, OB. Wskazane jest wykonanie morfologii krwi (niedokrwistość z podwyższoną liczbą płytek krwi i leukocytozą może potwierdzać stan zapalny), a także oznaczenie stężenia glukozy we krwi, kreatyniny i transaminaz. Markerowe autoprzeciwciała, które należy oznaczyć w celu potwierdzenia RZS, to czynnik reumatoidalny w klasie IgM oraz przeciwciała przeciwko cytrulinowanemu peptydowi.

Jedno badanie na reumatoidalne zapalenie stawów nie istnieje, dlatego należy wykonać szereg starannie dobranych testów i oznaczeń. Zwykle jest to wystarczające do ustalenia rozpoznania. Uzupełniająco (zwłaszcza w zaawansowanych stadiach choroby, gdy doszło do zniszczeń struktur chrzęstnych i kostnych) wykonuje się RTG i USG stawów. 

Reumatoidalne zapalenie stawów - leczenie

Po rozpoznaniu reumatoidalnego zapalenia stawów należy jak najszybciej rozpocząć farmakoterapię. Zwykle są to leki dostępne na receptę, takie jak: metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna, chlorochina, hydroksychlorochina. Pełny efekt działania tych leków pojawia się z reguły po kilku miesiącach. Metotreksat jest lekiem pierwszego wyboru w RZS. Wykazuje dużą skuteczność i z reguły jest dobrze tolerowany przez pacjentów. Glikokortykosteroidy szybko zmniejszają objawy zapalenia stawów, jednak ich dłuższe stosowanie wiąże się z poważnym ryzykiem powikłań i działań niepożądanych. Z tego względu są stosowane wyłącznie na początku choroby lub w okresach zaostrzeń. 

Farmakoterapia nie zawsze ma formę doustną. Zastrzyki na reumatoidalne zapalenie stawów aplikowane są bezpośrednio do stawów, aby tam wywoływać działanie lecznicze. Często są to zastrzyki z glikokortykoidami, choć ostatnimi czasy popularnością cieszą się również: kwas hialuronowy, osocze bogatopłytkowe i komórki macierzyste.

Niezbędnym uzupełnieniem leczenia jest modyfikacja stylu życia oraz działania fizjoterapeutyczne. Pacjenci muszą pozostać aktywni fizycznie (ćwiczenia są dobierane indywidualnie do możliwości i stanu zdrowia, o intensywności lekkiej lub umiarkowanej i charakterze aerobowym). Dobrze sprawdza się zdrowa dieta, suplementacja (np. kolagenu, kwasu hialuronowego, witaminy D) oraz rezygnacja z używek (zwłaszcza palenia papierosów). Redukcja nadwagi i otyłości odciąży stawy. Wśród zabiegów fizykalnych wyróżnia się krioterapię (w fazie zaostrzenia), ciepłolecznictwo (w fazie remisji), elektrostymulację i magnetoterapię.

Reumatoidalne zapalenie stawów u dzieci

RZS to choroba głównie osób dorosłych i starszych, jednak należy zaznaczyć, że w dzisiejszych czasach coraz częstsze są choroby reumatyczne u dzieci. Ich diagnostyką i leczeniem zajmuje się reumatolog dziecięcy. W przypadku młodych pacjentów nie jest to jednak RZS, lecz przeważnie młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), które może dawać zbliżone objawy. Przyczyny choroby nie są znane. Warto zaznaczyć, że MIZS w dużym uproszczeniu odpowiada RZS u dorosłych, jednak jest pojęciem znacznie szerszym, ponieważ zawiera także inne jednostki chorobowe u dorosłych klasyfikowane osobno, takie jak zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) i łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS). 

Przewlekły ból stawów u dzieci zawsze powinien sugerować chorobę reumatyczną i wymuszać szczegółową diagnostykę. W przebiegu MIZS charakterystyczne jest zajęcie niesymetryczne dużych stawów oraz wczesne występowanie przykurczów mięśni okołostawowych. W efekcie pojawia się ograniczenie ruchów, sztywność, ból, obrzęk, wysięk w stawach. Leczenie musi być prowadzone pod okiem reumatologa dziecięcego z uwzględnieniem specyfiki tej grupy wiekowej pacjentów.