Wady i choroby serca u dzieci

Wady serca u dzieci zawsze wzbudzają w rodzicach ogromny niepokój. Szacuje się, że wrodzone choroby i arytmie serca u dzieci stanowią do 28% wszystkich anomalii wrodzonych. Na 1000 dzieci aż 8 zmaga się z omawianym problemem. Dlatego tak ważne jest ECHO serca płodu oraz monitorowanie czynności mięśnia sercowego po narodzinach. Diagnostyką i leczeniem chorób serca w tej grupie wiekowej zajmuje się kardiolog dziecięcy. 

Najczęstsze wady serca u dzieci

Jakie wady serca u dzieci diagnozowane są najczęściej? Do grona poważnych problemów zdrowotnych związanych z serduszkiem najmłodszych pacjentów zalicza się m.in.:

• ubytek przegrody międzyprzedsionkowej, międzykomorowej lub przedsionkowo-komorowej;
• przetrwały przewód tętniczy;
• okienko aortalno-płucne;
• wady zastawki płucnej lub zastawki aorty;
• wady łuku aorty;
• zespół niedorozwoju lewego serca;
• wspólny pień tętniczy;
• tetralogia Fallota;
• pojedyncza komora serca.

Są to wady wrodzone serca u dzieci, które należy jak najszybciej korygować pod okiem kardiologa i kardiochirurga. Choroby mogą mieć jednak charakter zarówno wrodzony, jak i nabyty. Tutaj wymienić należy wszelkie arytmie, czyli zaburzenia rytmu serca. Szybkie bicie serca u dziecka 6-letniego może wskazywać na niedawną aktywność fizyczną lub silne emocje, jednak jeśli pojawia się w spoczynku bez konkretnych przyczyn, wymaga dokładnej diagnostyki.

Skąd się biorą wady serca u dzieci?

Wrodzone wady serca u dzieci powstają w konsekwencji nieprawidłowej organogenezy, czyli na etapie kształtowania się i rozwoju narządów wewnętrznych u płodu. Serce zaczyna intensywnie rozwijać się już w 18.-19. dniu ciąży. Dlatego wszelkie czynniki działające wówczas negatywnie na płód przyczyniają się do rozwoju takich problemów kardiologicznych. Mogą to być nieprawidłowości w samej budowie mięśnia sercowego, a także w jego położeniu czy funkcjonowaniu. Czynnikami ryzyka wad wrodzonych serca u dzieci są przede wszystkim:

• infekcje kobiety ciężarnej - zwłaszcza różyczka;
• przewlekłe choroby kobiety ciężarnej - np. fenyloketonuria, padaczka, niewyrównana cukrzyca, nadciśnienie tętnicze;
• znaczne niedobory pokarmowe, niedożywienie ciężarnej;
• palenie papierosów i picie alkoholu w ciąży;
• narażenie na promieniowanie RTG lub jonizujące;
• przyjmowanie niektórych leków, np. chemioterapeutyków;
• zakażenia wewnątrzmaciczne płodu;
• czynniki genetyczne, na które nie ma się wpływu - np. spontaniczne aberracje chromosomowe, mutacje pojedynczych genów.

Wrodzone wady serca bardzo często nie występują w formie izolowanej, lecz są przejawem zespołów i chorób wrodzonych. Przykładowo wady serca u dzieci z zespołem Downa występują aż 3-krotnie częściej w porównaniu do populacji zdrowych dzieci. Niektóre wady są dziedziczne, np. ubytek przegrody międzyprzedsionkowej serca, kardiomiopatie czy zespół Marfana. Zupełnie inną sytuacją są wady serca nabyte, które tworzą się już po narodzinach dziecka. Mogą wystąpić na dowolnym etapie jego życia, także w okresie wczesnoszkolnym czy szkolnym. Najczęściej są wówczas konsekwencją:

• przebytego zapalenia wsierdzia lub innej infekcji dotyczącej mięśnia sercowego;
• chorób reumatycznych wieku dziecięcego;
• zakażeń bakteryjnych;
• nabytej dysfunkcji mięśni brodawkowatych lewej komory serca.

Należy mieć na uwadze, że istnieją także ukryte wady serca u dzieci. Mają one charakter wrodzony, jednak ze względu na brak wczesnych objawów diagnozowane są znacznie później. Rozpoznając wady serca u dzieci, objawy są niezwykle istotne, jednak podstawą rozpoznania zawsze będą szczegółowe badania kardiologiczne.

Choroby serca u dzieci - objawy

Objawy wady serca u dziecka często mylone są z innymi problemami zdrowotnymi. Uważność rodziców jest podstawą do udania się z małym pacjentem do kardiologa. Wyróżnia się niesinicze i sinicze wady serca u dzieci. Z tymi drugimi mamy do czynienia wówczas, gdy u pacjenta obserwuje objawy sinicy (zmiana zabarwienia skóry na niebieskawy, siny, czego przyczyną jest nieprawidłowa ilość utlenowanej hemoglobiny w krwiobiegu). Jako przykład można tutaj podać wady serca związane z przeciekiem prawo- lewym czy zespół Fallota. Przy wadach niesiniczych serca, jak sama nazwa wskazuje, nie obserwuje się sinicy. W obu przypadkach wystąpić mogą dolegliwości takie jak:

• kołatanie serca;
• częste omdlenia lub stany przedomdleniowe;
• wzmożona męczliwość, zwłaszcza podczas aktywności fizycznej;
• senność, częste i ciągłe uczucie zmęczenia;
• zawroty głowy;
• bóle głowy;
• duszności.

Wszystko to może prowadzić do opóźnienia rozwoju motorycznego oraz pogorszenia wzrostu organizmu. Dzieci często są niższe i mają mniejszy apetyt. Jeśli lekarz podejrzewa niewydolność serca u dzieci, objawy oscylują głównie wokół braku wydolności fizycznej. Z kolei objawy wady serca u niemowlaka to głównie obniżona sprawność ruchowa, spłycone oddychanie, przerwy w oddychaniu (tzw. bezdech) i wspomniana wcześniej sinica.

Diagnostyka wad serca u dzieci

Podstawą podejrzeń wad serca jest osłuchanie klatki piersiowej stetoskopem oraz zebranie szczegółowego wywiadu zdrowotnego (głównie z rodzicami, choć warto też porozmawiać z dzieckiem, jeśli jest to możliwe). Stałym elementem badania przedmiotowego małego pacjenta powinien być również pomiar ciśnienia krwi wykonywany na czterech kończynach. Na tej podstawie skierować go można na dalsze, dokładniejsze badania, takie jak: 

• EKG zwykłe i metodą Holtera - pozwala ocenić pracę serca i wykryć ewentualne zaburzenia jego czynności;
• RTG klatki piersiowej - służy ocenie położenia, wielkości i kształtu serca, obliczania wskaźnika sercowo-płucnego oraz oceny rysunku naczyniowego płuc i cech zastoju w krążeniu płucnym;
• ECHO serca - jest szybką, nieinwazyjną, bezbolesną i nieszkodliwą metodą pozwalającą na ocenę zarówno budowy, jak i czynności serca.

Uzupełnieniem rozpoznania mogą być: próba wysiłkowa, Holter ciśnieniowy, a w ostateczności - cewnikowanie serca. Wiele wad serca można zdiagnozować jeszcze na etapie życia płodowego, np. za pomocą ECHO serca płodu. W wielu przypadkach stwierdzenie nieprawidłowości pozwala na przeprowadzenie leczenia już w okresie płodowym lub zaplanowanie terapii bezpośrednio (lub w niedługim czasie) po porodzie.

Leczenie wad serca u dzieci

Śmiertelność dzieci z wadami serca jest zróżnicowana, ale dla wszystkich najbardziej niebezpieczny jest okres noworodkowy i niemowlęcy. Bez podjęcia odpowiedniego leczenia około 50% spośród nich umiera w 1. roku życia. Leczenie chirurgiczne, wspomagane przez kardiologiczne zabiegi interwencyjne, stanowi jedyną skuteczną metodę terapii większości wad wrodzonych, zwłaszcza dotyczących nieprawidłowości w budowie serca. Na szczęście aktualnie niemal wszystkie wrodzone wady serca mogą być skorygowane chirurgicznie. 

W niektórych przypadkach (np. przy arytmii)  kardiolog zaleca stosowanie farmakoterapii. Są to przeważnie leki bardzo dobrze tolerowane przez dzieci i niewywołujące działań niepożądanych pod warunkiem przyjmowania ich w zaleconych, odpowiednich dawkach.