Wzrost zachorowań na krztusiec - realne zagrożenie XXI wieku

Krztusiec to ostra choroba zakaźna dotycząca głównie układu oddechowego. Jego przechorowanie nie daje odporności, dlatego może mieć charakter nawracający zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych. Ostatnimi czasy obserwuje się wzrost zachorowań na krztusiec, dlatego każdy człowiek powinien wiedzieć, jak się przed nim chronić.

Co to jest krztusiec?

Krztusiec (znany też jako koklusz lub 100-dniowy kaszel) to zakaźna choroba bakteryjna układu oddechowego, manifestująca się głównie przewlekłymi, częstymi napadami mokrego kaszlu oraz dusznościami. Czynnikiem etiologicznym jest Gram-ujemna tlenowa pałeczka krztuśca (Bordetella pertussis) nietworząca spor. W organizmie człowieka wydziela ona toksynę krztuścową wywołującą martwicę nabłonka, ze szczególnym powinowactwem do nabłonka górnych dróg oddechowych. To z kolei zaburza produkcję śluzu oraz wpływa na odruch kaszlowy.

Czy w XXI wieku krztusiec stanowi zagrożenie?

Ostatnimi czasy typowym zjawiskiem jest wzrost zachorowań na krztusiec, co wiąże się z cyklicznością występowania zachorowań co 3-5 lat. Dotyczy to pacjentów w każdym wieku, zamieszkujących zarówno kraje wysokorozwinięte, jak i te zurbanizowane w mniejszym stopniu. W Polsce od roku 2005 sytuacja epidemiologiczna krztuśca uległa poprawie, co wiąże się z wprowadzeniem w 2003 roku dawki przypominającej szczepienia u dzieci w 6. roku życia. Mimo tego odsetek zachorowań wciąż jest wysoki.

Dość nietypowe zmiany zaszły tego roku, ponieważ w lipcu zanotowano w Polsce ponad 3200 przypadków krztuśca, a od początku roku już ponad 8600. Stanowi to niemal 18 razy więcej rozpoznań niż miało to miejsce w tym samym okresie rok wcześniej (w 2023 roku). Warto więc zastanowić się, jak można skutecznie chronić się przed tą chorobą.

Czy krztusiec jest niebezpieczny?

Krztusiec jest największym zagrożeniem dla noworodków (w szczególności wcześniaków) i niemowląt, u których może wywoływać silne duszności, a nawet okresy bezdechów. Mogą one doprowadzić do trwałych powikłań w obrębie wciąż intensywnie rozwijającego się mózgu i narządów wewnętrznych. 

U starszych dzieci, nastolatków i pacjentów dorosłych krztusiec nie jest tak dużym zagrożeniem zdrowia i życia, choć nieleczony może doprowadzić do powikłań takich jak drgawki, omdlenia, encefalopatia, przewlekłe zapalenie płuc czy uszkodzenia mózgu w związku z jego niedotlenieniem. Profilaktyka i wczesne wdrożenie leczenia sprawiają, że rokowania są dobre, a chorobę można skutecznie i trwale wyleczyć.

Jak rozpoznać krztusiec?

Klasyczny przebieg krztuśca składa się z 3 faz: 

• nieżytowej - charakterystycznymi objawami są m.in.: katar, ból głowy, suchy kaszel, zatkany nos, zmęczenie. Przypominają więc zwykłą grypę;
• kaszlu napadowego - po około 1-2 tygodniach kaszel staje się produktywny i napadowy, a podczas niego pojawia się świst i duszność wdechowa. Podczas ataku dochodzi często do zaczerwienienia lub zasinienia twarzy
• zdrowienia - trwa od 3 do 4 miesięcy, w tym czasie kaszel może pojawiać się podczas intensywniejszego wysiłku. 

U chorego mogą pojawić się dodatkowo wylewy do spojówek oraz wybroczyny na twarzy. Pod koniec ataku chorzy zwykle odkrztuszają gęstą plwocinę. W przeciwieństwie do starszych dzieci i pacjentów dorosłych (u których krztusiec ma zazwyczaj typowe objawy) u najmłodszych jedynymi symptomami choroby mogą być bezdechy i drgawki uogólnione. Okres kaszlu napadowego trwa od 2 do 8 tygodni.

Pewne rozpoznanie może ustalić jednak wyłącznie lekarz (najczęściej jest to lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, internista lub pulmonolog). Jednocześnie przepisze on skuteczne leki i udzieli rad dotyczących profilaktyki krztuśca w przyszłości. Jego przechorowanie nie gwarantuje bowiem, że nie rozwinie się on ponownie w kolejnych latach.

Krztusiec - metody profilaktyki

Krztusiec szerzy się głównie drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z osobą chorą. Szacuje się, że w pierwszych tygodniach choroby zakaźność sięga nawet 80%. W okresie intensywnych zachorowań warto więc unikać przebywania w dużych skupiskach ludzi, a jeśli sami jesteśmy chorzy, w tym czasie najlepiej pozostać w domu, unikając osobistego załatwiania obowiązków na mieście i korzystając ze zwolnienia chorobowego w pracy. Należy też systematycznie myć dłonie, zwłaszcza po wizytach w miejscach publicznych.

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania krztuścowi są szczepienia ochronne. Dzieci otrzymują szczepionki w ramach obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych, z pierwszą dawką w 2. miesiącu życia, a kolejnymi w wieku 3-4, 5-6, 16-18 miesięcy oraz 6 i 14 lat.

Szczepionka zapewnia ochronę na około 5–10 lat po ostatniej dawce. Po tym okresie ryzyko zachorowania i zarażenia innych wraca, dlatego dorośli powinni regularnie przyjmować dawki przypominające. Szczepienia są szczególnie zalecane osobom z obniżoną odpornością i kobietom w ciąży – szczepienie w III trymestrze chroni także noworodka.